Sunday, August 28, 2016

CARITA PONDOK SUNDA ANYAR : INDONESIA KU JAMAN KIWARI

  CARITA INDONESIA KU JAMAN KIWARI

Bari diuk ngalamun, deket terlas jeung udud rokok Mang Ambas ngelepus kuring gek diuk gigirin maneh na, "Mang, niis teh nyalira wae, jaba bari ngalamun deuih, kuring ngomong ka Mang Ambas". Eh jang Mumu, deui jang, weuh batur amang ni kareseul geus solat isya, weuh pagawean deui, bari muka carita. Mang atuh ulah di durukan wae rokok teh geus apal rokok aya rek mahal hayoh di duruk wae,kuring banyol ka Mang Amas. Enya Jang, tapi da kumaha geus nyandu mah hese ereuna ningan, malahan sok parebur resiko dapur jeung Bibi anjeun ceuk Mang Amas bari ngomong ka kuring. tapi ku jaman kiwari kudu namah hirup moderen ayeuna mah, rek ulin kari kana motor, rek nyaba geus nyampak angkutan, barang tinggal aya duit, tapi ni susah... asa hayang balik ka jaman baheula Amang mah, kahirupan teh asa jongjon jeung tumaninah asa ku rarasaan Amang mah, jeung jaman baheula pada jalma teh berehan, silih asah, silih asuh, teu kawas ayeuna jang ah, mereun geus beda jaman mang, kuring nembal caritaan Mang Amas.
     Mang Amas nuluykeun deui caritaan maneh na, jang komo nempo di kota-kota gede mah ningan, Amang rek kiih ge neupi ka kudu mayar dua rebu... mereun Amang di lembur mah masing kiih lima kali oge moal mayar nya, eum matak ku jaman kiwari mah, kudu loba ceceupeungan duit nu gede lamun hayang kamana-mana teh. Ret ngareret Mang Amas ningali pasuliwer motor di hareupeun imahna, tuh jang tapi alhmdulilah ningan ku jaman ayeuna mah geus moderen teh ngahasilkeun teknologi nu alus, motor pasuliweur, mobil pasuliwer.... keur jaman Amang Mah boro-boro kitu, "Na.. kumaha kitu mang", kuring nembalan deui carita si Amang Ambas, ih jang keur jaman Amang mah, paling alus teh boga sado, tah eta nu boga sado teh kateulahna jalma benghar, nu sagala bro di juru bro di panto, teu kungsi lila Bi, Kokom datang, Aeh ari si bapak hayeuh we di ajak ngobrol wae si ujang teh ari di suguhan henteu, ceuk bi Kokom, bari mawa seupan boled jeung kulub suuk na pancina, sok tah jang geura ngeunah haneut-haneut keneh mah di dahar na bari tuluy ngaleos deui bi kokom ka jero imah
       Bari cupak-capek boled kuring jeung Mang Amas nyaritakeun deui tadi obrolan nu kapegat, eum Jang ayeuna mah ku jaman kiwari mah tinggal sukuran jalma teh, komo jalma nu aya, nu pinuh ku harta banda mah, mere kana jalma leutik, sodakoh kanu jalma teu boga, berehan ka papada manusa, daek ngamakmurkeun masjid, pasti moal aya jalma nu susah, moal aya jalma nu sangsara ti peuting teu boga sangu, jeung moal aya mereun neupi ka aya busung lapar kalaparan, bari nutup caritaan Mang Amas ka kuring.
         Pek enya mun ningali jalma ku jaman kiwari mah loba ngan mikirkeun diri sorangan, tatanga nu paentep satembok jeung maneh na kalaparan oge, api-api teu ngadenge, atawa api-api teu apal, sakapeung mah sok asa heran, jalma benghar sagala aya, tatangga nu keur susah eweuh beas teh eh damang-damang wae, nya dimana rasa kamanusaan na bari kuring gogodeug sorangan.
jeung nempo pajabat ayeuna mah, asa kumaha kuring mah teu pati reseup, lain kuring teu ngadukung pamarentahna, tapi asa ku handelu ku tingkah polah na, lamun keur waktuna maneh na arek di pilih ku masarakat, teu sangka unggal isuk, ungggal peuting ngadatangan masarakat, mere dahareun, sembako, kaos foto maneh na, keur naon ceunah kitu, keur dekeut cenah ka masarakat, tapi lamun maneh na geus menang kawasa menang korsi diluhur boro-boro yang panggih isuk atawa sore, sabulan sakali oge henteu, tapi mereun eta mah suuzon kuring ka maraneh na.
beas palsu, vaksin palsu, bpjs anu keur haneut-haneut na di beritakeun ge palsu ceunah... jadi asa was-was kuring ayeuna mah rek pulah-pilih barang teh asa sieun katipu, tah di negara urang ayeuna anu keur sagala karasa serba paslu.
         Duka kunaon eta faktorna sangkan di negara urang loba nu aneh-aneh kieu pikir kuring di imah bari lalajo tivi nu keur di tonton ku kuring. Kuring keur ningali tivi, adi kuring Cicih datang ka kuring bari nyampeurkeun ka kuring " Aa atuh alihkeun tivi, teh kana sinetron ih teu rame da eta mah" ceuk Cicih bari ngaludeun ka kuring. Cing heula, ningali berita heula aa keudap kuring ngomong ka cicih, nya berita naon atuh A?! Cicih nanyakeun ka kuring, jawab kuring teh, eta Cih tuh aya nu maot na tivi, jalma di racun, cai na di asupan racun kuring nembalan omongan cicih,"Ih...... ni sieun nya aa aya jalma nu kitu ngaracunan jalma, jeung babaturan na deuih !!!" Ah, geus teu aneh Cih kitu mah, ku jaman ayeuna mah... geus teu ningali babaturan, geus teu ningali hukum nu aya celetuk kuring ka Cicih, bari mere remot tivi ka cicih, da maneh na geus hayang nonton sinetron kareseupna, kuring langsung ngaleos ka tengah imah bari cicih na korsi hoe. Teu kungsi lila kuring balik deui nempo Cicih, nu keur nonton sinetron kareseupna. Cih, nya nonton naon meuni teu usik-usik kitu, pas ku kuring ditingali ku kuring teh, ih ningan sinetron
teh lain keur tingalian budak kiwari ningan, aya nu keur adegan galeulut aya jaba di tempo teh baju na asa teu panteus keur budak sakola, kuring ngan bisa gogodeg bari heran nempo sinetron nu ditingali ku Cicih.
          Kuring lain jalma pinteur, lain oge kaluaran sakola luhur, tapi kuring mah prihatin nempo tayangan sinetron ku jaman kiwari, lain ngadidik tapi kalah ngarahkeun barudak kanu jalan teu beneur, dina tivi na teh aya acara gelut, bobogohan kamana-kamana, lain loba di tayangkeun nu ngadidik, tah aneh na di nagara urang,Tapi mereun da keur usum na kitu mereun.
Kuring langsung we ka kamar da geus ngarasa tunduh, jeung deuih geus peuting jam salapan bisi kuring kaberangan gawe nungguan toko batur. Isuk-isuk kuring geus nyaring nyiapkeun sarapan keur kuring jeung adi kuring, maklum da kolot kuring Bapak kuring geus lila papisah jeung indung kuring, ari indung kuring mah buburuh di kota jadi pembantu di imah juragan nu dikota gede, balikna paling opat poe sakali ka imah da di ijinan na ngan sakitu.
geus beres sasarap kuring nganteur heula adi kuring cicih ka sakola make motor di bonceng, geus kitu mah kuring indit katempat pagawean

Thursday, August 25, 2016

CARITA PONDOK SUNDA : JAWARA OLIMPIADE DI BRAZIL


                                                            JAWARA OLIMPIADE DI BRAZIL
Minggu-minggu ayeuna bangsa urang keur menang kabungah anu gede, nyaeta menangna pamaen badminton/ bulutangkis urang nu menang medali emas dina raraga ngiluan kejuaraan olimpiade di nagara Brazil nyaeta jenengan na atlet na Tantowi Ahmad sareung liliana Natsir pasangan ganda campuran nu menang medali emas ngelehkeun pasangan ti Nagara Malasyia Changpeengson/Goh Liu Ying, kuring ningali jeung babaturan meuni kacida tegangna, sabab ieu teh final badminton nu hiji-hiji peluang indonesia menang emas.
    Samemeh nonton jeung Imron babaturan kuring, narinyuh kopi jeung alakadarna dahareun nu aya di imah, bari garongojakan jeung si Imron, "Ron, mun meunang teh eta pamaen menang 5 Miliar ceunah di berita mah, pok kuring ka Imron". Enya ni gede pisan hadiah na moga-moga meunang nya pamaen urang celetuk Imron. bari ngadagoan maen, kuring jeung imron ngobral ngaler-ngidul, eh enya nya ayeuna teh 17 Agustus lamun menang teh pamaen urang, nagara urang menang kado nu geus umur na 71 tahun, baheula mah nya pahlawan teh ngucurkeun darah, tanaga, pikiran pikeun kemerdekaan bangsa di jaman nu geus moderen ayeuna mah nu disebut pahlawan teh nu bisa ngabanggakeun nagara pok na ceuk imron.
      Teu lila final teh maen, kuring jeung imron tuluy ngampar samak geus siap-siap lalajo final badminton, der ah maen sing menang ceuk kuring bari ngomong, kuring ka Imron, teu kecet-kecet kuring jeung imron nempo kana tivi, ningali pamaen urang maen ngalawan nagara batur, lamun poin ka indonesia kuring sorak-sorak jeung imron bari nyebut"Indonesia.... Indonesia......." Sabalikna lamun pamaen Malasyia menang poin kuring jeung imron bari nyebut"huhhhh... huhhhh...." babak ka hiji pamaen urang menang 21-14, alhamdulilah menang nya Ron set ka hiji hayu ah nguyup cikopi heula ah meh menang bari hereuy kuring ka Imron,
Set ka dua maen deui, "ah pieleheun geura ieu mah euy malasyia, geus katempo tina bengeutna na celetuk, Imron". tuluy ku kuring di tembal ku kuring, "Enya atuh sing eleh Ron, meh menang, set kadua ge maen, memang enya pamaen Malasyia geus katingali eleh ti heula loba kasalahan nu nguntungkun pamaen urang, lila-lila maen akhirna set kadua geus Game Poin lamun dina istilah Badminton mah, "Wah, menang emas yeuh ieu mah euy, Indonesia, pas pamaen malasyia malikeun kok ka pamaen indonesia, teu teupi akhirna, urang menang medali emas di Olimpiade anu salila 8 tahun teu menang, Imron ajrag-ajraggan, bakat ku atoh neupi ka atohna kopi nu keur di inum ekeur lalajo katajong, bakat ku atoh teuing, kuring ngan bisa molotot ka si Imron bari keheul sabab kopi nu rek di inum di tajong ku maneh na.
MANGGA TIASA LINGGIH DI BLOG CARITA PONDOK SUNDA NA DINA ALAMAT :  caritapondoksunda.blogspot.co.id

Wednesday, August 24, 2016

RUPA-RUPA DONGENG SUNDA BUHUN MENARIK

Dongeng Bahasa Sunda

SAKADANG KUYA SILIHDURUK JEUNG MAUNG

DINA hiji poé Sakadang Kuya ulin ka sisi basisir. Manéhna cicing handapeun tangkal kalapa, katebak ku angin laut. Aya ku nimat. Bakating ku genah, nepi ka nundutan.

Keur kitu, teu kanyahoan ti tadina, torojol Sakadang Maung, ngomong tarik ngagareuwahkeun anu keur anteng nundutan.

“Ha ha ha, kabeneran, aing keur lapar manggih hakaneun!” pokna bari ngadeukeutan Sakadang Kuya.

Sakadang Kuya reuwas kacida. Tapi teu bisa nyumput atawa lumpat. Dina biasa ogé kétang, kateuteu ari, da angger bakal katéwak ku Sakadang Maung anu kaceluk tarik lumpatna.

“Ké heula, Sakadang Maung,” ceuk Sakadang Kuya, neger-neger manéh.

“Naon deui? Anu jelas, sia bakal jadi eusi kadut aing!” ceuk Sakadang Maung, ngomongna angger bedas dibarung ku ngagerem sagala. “Ti kamari aing can baranghakan. Lumayan kuya kolot ogé!”

“Sabar, Sakadang Maung, sabar,” ceuk Sakadang Kuya, ngomongna leuleuy, “Lamun mémang geus waktuna jadi hakaneun anjeun, uing mah rido. Katambah uing sorangan geus kolot, geus bosen hirup. Ngan anjeun kudu nyaho, daging uing téh tiis jeung hampos. Lamun hayang ngeunah jeung gurih, euweuh deui carana, uing kudu diduruk heula.”

“Diduruk heula? Kumaha carana?” ceuk Sakadang Maung.

“Gampang atuh. Awak uing bugbrugan ku suluh, tuluy duruk.”

“Ari suluhna ti mana?”

“Ngala ka leuweung!”

“Ngala ka leuweung? Ha ha ha aing apal kana akal licik sia, dasar kuya! Waktu aing ka leuweung néangan suluh, sia rék kabur! Aing moal bisa katipo deuleu!” ceuk Sakadang Maung.

“Bisi anjeun teu percaya mah, pék tah talian awak uing, tuluy cangcang kana tangkal!” témbal Sakadang Kuya.

“Heug atuh ari kitu mah!” ceuk Sakadang Maung. Tuluy néangan areuy keur nalian kuya. Geus manggih, reketek awak Sakadang Kuya téh ditalian. Tungtung talina ditalikeun kana tangkal kalapa. Ngahaja talina dipanjangan, da kitu paménta Sakadang Kuya téh. Sanggeus yakin talina pageuh, Sakadang Maung indit ka leuweung rék ngala suluh.

Sabot Sakadang Maung ka leuweung, buru-buru Sakadang Kuya nyieun liang dina keusik. Liangna kawilang jero ogé, gedéna sapaseun awakna. Tuluy manéhna cicing dina luhureun éta liang, nepi ka henteu kaciri aya liang.

Jol Sakadang Maung manggul suluh, tuluy dibugbrugkeun kana awak Sakadang Kuya. Gur baé sukuh téh diseungeut. Teu hésé teurakna seuneu téh, kawantu suluh gararing. Sakeudeung ogé seuneuna geus ngabebela, teu bina ti nu keur nyieun api unggun. Ari Sakadang Kuya, barang durukan hurung téh, terus baé mubus kana liang anu aya di handapeunana.

“Sakadang Kuya!” ceuk Sakadang Maung.

“Kuk!”

“Can paéh?”

“Encan, seuneuna kurang gedé.”

Suluhna ditambahan deui.

“Sakadang Kuya!”

“Kuk!”

“Can paéh kénéh?”

“Encan, anéh di dieu mah seuneu téh bet haneut!” témbal Sakadang Kuya.

Suluhna ditambahan deui.

“Sakadang Kuya!”

Sakadang Kuya teu némbalan.

“Ah, jigana ayeuna mah geus paéh Sakadang Kuya téh.”

Barang durukan geus pareum, Sakadang Maung kurah-koréh kana durukan, néangan daging kuya. Keur kitu, Sakadang Kuya ngurumuy tina jero lebu durukan. Awakna jadi bodas ku lebu.

“Sakadang Kuya, geuning sia hirup kénéh?” ceul Sakadang Maung kacida kagétna.

“Puguh ceuk uing gé tadi, seuneuna téh jadi haneut di lebah dieu mah!” témbal Sakadang Kuya kalem.

“Baruk tiis nya?” ceuk Sakadang Maung deui bari nilik-nilik awak Sakadang Kuya. “Jeung deui awak silaing jadi bodas kitu? Asa leuwih kasép euy!”

Sakadang Kuya mésem. Pok ngomong, “Sakadang Maung hayang siga kuring?”

“Ih, puguh wé, ti baheula aing téh hayang boga kulit bodas. Meureun bakal leuwih tegep, nya!”

“Tangtu wé atuh. Komo Sakadang Maung mah, lamun boga kulit bodas téh, bakal leuwih gagah jeung kasép. Ayeuna ogé cacakan coréléng geus tegep.”

“Bisa kitu mun kulit uing hayang bodas kawas siliang ayeuna?” ceuk Sakadang Maung, rada sopan ayeuna ngomongna téh, teu uang-aing teuing.

“Nya bisa atuh, asal daék diduruk wé siga uing tadi,” ceuk Sakadang Kuya.

“Diduruk? Moal panas kitu?”

“Moal. Apan uing ogé henteu nanaon, malah kulit jadi bodas,” témbal Sakadang Kuya. “Lamun arék, jung atuh néangan suluhna heula!”

Teu loba tatanya deui, Sakadang Maung indit ka leuweung rék ngala suluh. Meunang sawatara lilana, Sakadang Maung datang bari manggul suluh gararing.

“Pék ngagolér di dinya, ku uing urang bugbrugan ku suluh!” ceuk Sakadang Kuya.

Sakadang Maung ngagolér, tuluy dibugbrugan ku suluh. Sut atuh suluh diseungeut. Jegur baé hurung, tangka ngabebela.

“Sakadang Maung!”

“Heuy!”

“Hirup kénéh?”

“Hirup, euy, ngan panas geuning!”

“Panas sotéh mimitina, engké mah moal geura.”

Suluhna ditambahan deui. Geus sawatara lilana, ditanya deui ku Sakadang Kuya.

“Sakadang Maung, hirup kénéh?”

“Hirup euy, ngan panas,” témbal Sakadang Maung, sorana ngalaunan.

Suluhna ditambahan deui. Geus sawatara lilana, ditanya deui ku Sakadang Kuya.

“Sakadang Maung, hirup kénéh?”

“Iup, han hanas heuy …,” Sakadang Maung némbal, sorana beuki teu kadéngé baé.

Teu talangké, suluhna dibugbrugan deui. Sanggeus sawatara lilana, pok ditanya deui ku Sakadang Kuya.

“Sakadang Maung, hirup kénéh euy?”

Sakadang Maung teu némbalan.

“Lah, kawasna mah geus paéh Si Belang téh,” ceuk Sakadang Kuya.

Teu lila kadéngé sora tingbeletuk tina durukan. Sirah jeung awak Sakadang Maung baritu. Kambeu deuih bau hangit daging jeung kulit anu kaduruk.

“Yakin geus paéh Si Belang téh. Keun, itung-itung wawalesna ka sato anu sok ngahakanan sato laleutik,” ceuk Sakadang Kuya.

SANGKURIANG

Sampurasun,
Ka sugri para wargi kisunda & urang sunda, mangga nyanggakeun ringkesan guaran simkuring ngeunaan makna carita Sangkuriang.

Urang Sunda Lain Turunan Anjing

(panyungsian dongeng Sangkuriang)

ku : Engkus Ruswana

Dongeng atawa oge sok disebut legenda atawa sakakala Sangkuriang mangrupakeun salah sahiji dongeng nu paling kakoncara di tatar Sunda, malahan dongeng ieu sumebar sanusantara, nu tangtu teu leupas jeung kasundaan.

Upama nilik dina jalanna carita, asa ku pamohalan pisan kunaon karuhun Sunda nyieun dongeng nu teu ilahar, jiga nu euweuh gawe nyawang teh sakahayang rasa, malahan aya sabagean urang Sunda nu ngarasa era jeung mungkin manghanjakalkeun ku ayana dongeng ieu, sabab ngabalukarkeun datangna pamoyokan batur, majar urang Sunda turunan Anjing (Si Tumang tea), urang Sunda teu uni hayang ngawin ka indung. Tapi ke heula ki dulur, didieu urang kudu lantip, da apan urang percaya luluhur sunda lain jalma barodo, da sabodo-bodona oge maenya nepi ka boga pamikiran yen jalma daek kawin jeung anjing kalayan ngahasilkeun anak jalma, jeung piraku deui parahu bisa ngajadi gunung mah.

Sabalikna malah urang percaya ku sababaraha bukti nu nganyatakeun yen luluhur Sunda sugih ku pangarti, jembar ku pangabisa. Didieu tangtu luluhur sunda ngahaja nguji pangarti jeung ngadidik turunanana sangkan motekar dina nalungtik naon pimaksudeunana, jeung apan geus jadi kabiasaan yen dina unggal carita ngandung siloka. Ku pinter-pinterna dina nyusun carita nepikeun unggal carita karasana hirup jeung jiga nu nyata ayana, kurang-kurangna lantip mah dina ngalenyepanana bisa ngabalukarkeun kasamaran.

Geura hayu urang guar naon atuh harti eta carita.

Ringkesan Carita :
Aya hiji putri raja di tatar Sunda nu geulis kawanti-wanti endah kabina-bina nu ngaranna Dayang Sumbi, tapi hanjakal manehna diasingkeun ka leuweung alatan nandang panyakit nu teu cageur-cageur, nu dianggap bisa ngabalukarkeun boborna wibawa jeung komara sang Raja.

Dina sajeroning pangasingan, pikeun ngaleungitkeun kakesel, nya sapopoena sok ngadon ninun di saung ranggonna Hiji mangsa keur anteng ninun, taropong paragi ngasupkeun benang kana rentangan anyaman benang murag ka handapeun saung. Kulantaran keur kagok digawe tambah hoream turun ti saung, Dayang Sumbi ngucap ka sing saha bae nu daek mangnyokotkeun jeung nganteurkeun eta alat ka manehna, lamun awewe rek dijadikeun dulur, mun lalaki rek dijadikeun salaki.. Nya harita aya anjing jalu nu ngaran si Tumang nyokot eta alat jeung nganteurkeun ka Dayang
Sumbi. Barang mireungeuh yen nu nganteurkeun taropong teh mangrupa anjing jalu atuh kacida ngagebegna ku alatan geus ragrag ucap nu keur elmu sunda mah ucap teh sarua jeung sumpah nu teu meunang dibolaykeun.

Bari ngaheruk ku lantaran geus sumpah tea, nya kapaksa Dayang Sumbi kudu ngalakonan kawin jeung anjing nu ngaran si Tumang, nepi ka boga budak lalaki nu kacida kasepna nu dingaranan Sangkuriang. Sangkuriang ti orok nepi ka mangkat baleg, salawasna diasuh jeung diaping ku Si Tumang, kamana Sangkuriang lumampah didinya si Tumang ngintil marengan. Hiji mangsa Dayang Sumbi hayangeun pisan jantung mencek, mani asa geus aya dina lentah, nya gancang nitah Sangkuriang sangkan moro mencek jeung kudu kabawa jantungna. Tapi dadak dumadakan harita nepi ka sapoe jeput teu panggih jeung sato naon-naon, sedeng waktu geus nyerelek maju ka burit. Sangkuriang bingung ku lantaran can hasil nedunan kahayang nu jadi indung, Sangkuriang sieun nu jadi indungna bendu mun mulang teu mawa hasil. Barang ret ka si Tumang nya timbul akalna, terus si Tumang dipanah jeung dicokot jantungna, terus dibawa jeung dipasrahkeun ka indungna. Ku Dayang Sumbi ditarima terus diasakan.

Dina sajeroning masak Dayang Sumbi ras inget ka si Tumang, anu saterusna ditanyakeun ka Sangkuriang kamana si Tumang. Barang ditanya kitu Sangkuriang ngabetem teu ngajawab, tapi sanggeus disedek, ahirna Sangkuriang wakca balaka, yen anu eukeur dipasak ku Dayang Sumbi teh eta jajantungna si Tumang. Atuh dadak sakala Dayang Sumbi ambek kacida sabab si Tumang the bapana Sangkuriang, bakat ku ambek sinduk batok nu keur dipake masak harita ditakolkeun kana sirah Sangkuriang nepi ka baloboran getih nu ngabalukarkeun sirahna pitak jeung terus diusir. Sangkuriang minggat teu puguh arah tujuan kalunta-lunta asup leuweung kaluar leuweung naek gunung-turun gunung, asup guha kaluar guha, nya bari ngelmu sakapan-paran.

Gancangna carita liwat welasan taun Sangkuriang tumuwuh jadi jajaka nu gagah kasep tur luhung ku elmu, jembar ku pangabisa. Kersaning nu Maha Kawasa, hiji
mangsa panggih jeung Dayang Sumbi nu sacara lahir wujudna teu robah lir parawan welasan taun geulis kabina-bina lir widadari ti kahiyangan, lantaran ngagem elmu awet jaya. Duanana pada-pada teu wawuh pangrasana karek tepung munggaran harita. Barang paamprok timbul tatali asih, pada-pada mentangkeun jamparing asih geugeut layeut lir gula jeung peueut teu bisa dipisahkeun, nya terus patali jangji rek hirup babarengan ngawangun rumahtangga ka cai jadi saleuwi ka darat jadi salogak Hiji mangsa Dayang Sumbi keur anteng nyiaran buuk Sangkuriang, katenjo aya pitak dina sirah Sangkuriang, harita Dayang Sumbi ngagebeg sabab ras inget ka nu jadi anakna waktu keur leutik ditakol ku sinduk persis palebah eta pitak. Nya gancang tatalepa tumanya ka Sangkuriang nalungtik sajarahna eta pitak. Sanggeus dicaritakeun nu sabenerna atuh kacida reuwasna horeng eta Sangkuriang teh anakna nu geus heubeul diteangan dianti-anti hayang kapanggih deui, atuh gancang ku Dayang Sumbi dibejer-beaskeun yen sabenerna manehna teh indungna kalayan menta ka Sangkuriang sangkan pamaksudan hayang hirup laki-rabi jeung manehna dibolaykeun, sabab teu mungkin anak kawin ka indung.

Ngadenge caritaan Dayang Sumbi kitu Sangkuriang teu percaya, alesanana teu mungkin wujud nu jadi indung bisa leuwih ngora tibatan dirina, Sangkuriang boga anggapan yen caritaan kitu teh, sakadar alesan pikeun ngabolaykeun jangji pasini. Dayang Sumbi terus ngajebejerbeaskeun ceuk paribasa nepi ka beak dengkak ngajelaskeun sangkan nu jadi anak sadar jeung narima kana kanyataan nu tumiba, tapi Sangkuriang tetep teu percaya jeung keukeuh maksa pikeun ngawujudkeun tali rarabi rumahtangga, malahan jadi ngabuburu sagala hayang harita keneh dilaksanakeun. Mireungeuh kahayang Sangkuriang kitu, Dayang Sumbi ngaheruk buntu laku beakeun jalan pikeun nyingkahan, harita timbul akal
sangkan tali rarabi bisa dibatalkeun ku jalan nyanggupan pikeun kawin tapi aya sarat, nyaeta Sangkuriang dina jero sapeuting kudu bisa ngabendung nyieun talaga gede jeung parahu pikeun lalayaran madukeun kaasih, nu ceuk pikirna pamohalan eta sarat bisa katedunan ku Sangkuriang.

Sangkuriang nyanggupan, kalayan gancang guragiru ngumpulkeun madia baladna bangsa lelembut nu katelah Guriang Tujuh, nya prak migawe naon nu dipikahayang Dayang Sumbi. Teu kungsi sapeuting eta pagaweaan ampir anggeus, atuh nempo kaayaan kitu Dayang Sumbi kacida reuwasna, sabab sieun ku dosa. Dayang Sumbi terus sidakep situhu tunggal mujasmedi, jumerit menta pituduh Nu Kawasa sangkan Sangkuriang teu bias nganggeuskeun pagaweanana. Sangeus nampa pituduh, gura-giru Dayang Sumbi ngerahkeun masyarakat di wewengkon eta sangkan ngebeberkeun jeung ngelebetkeun boeh rarang nu didamaran ku obor nu nimbulkeun pantulan cahaya katingalina mangrupa balebat tanda peuting rek ganti beurang, kitu oge ibu-ibu jeung para wanoja dikeprik dimana-mana sangkan gancang babarengan narutu lisung tutunggulan.

Ku ayana cahaya jeung lisung tutunggulan, hayam jago jadi reang pating kongkorongok. Mireungeuh kajadian kitu, Guriang Tujuh nu keur ngangsitkeun pagawean kacida reuwaseun, atuh gancang kalabur ngalaleungit deui teu sanggup neruskeun sabab sieun kabeurangan, nu balukarna naon nu jadi sarat ti Dayang Sumbi teu bias direngsekeun ku Sangkuriang.

Ngarasa ditipu Sangkuriang kacida ambekna, parahu nu can rengse terus ditalapung nya ragrag jadi Gunung Tangkuban parahu, tunggul-tunggul sesa nuar kai pikeun nyieun parahu robah ngajadi Gunung Bukittunggul, sedengkeun tumpukan dahan, pangpang, rerenteng jeung daun kai ngajadi Gunung Burangrang. Sangkuriang teu puas, anu saterusna ngudag-ngudag Dayang Sumbi, ceuk sakaol sapanjang jaman tepi ka wanci ayeuna Sangkuriang masih terus ngudag-ngudak Dayang Sumbi.

Harti dina carita nu kasungsi :
Galur carita Sangkuriang nu runtut kalayan cocog jeung kaayaan alam Pasundan, hususna wewengkon ”Danau Purba Bandung” karasa nyata tur hirup oge sakral. Hal ieu ngabuktikeun kalinuhungan luluhur sunda nu nyusun carita.

Sangkuriang asal tina kecap Sang Kuring atawa Ingsun. Gubragna Sangkuriang ka dunya hasil kawin si Tumang jeung Dayang Sumbi ku alatan taropong murag. Taropong hartina toropong nyaeta alat pikeun nempo sangkan leuwih talilti, eces tur museur. Tumang teh mangrupakeun anjing hideung tapi bangus jeung buntutna koneng. Dumasar kana simbul-simbol warna dina palsapah kasundaan, hideung perlambang bumi/lemah nu ngabogaan sifat kateguhan, katetepan, pengkuh, sedengkeun Koneng ngalambangkeun angin sifatna kadunyaan. Jadi tina wujud Tumang ngandung harti ieu carita perkara dunya jeung nu nuturkeun/turun ka dunya (manusa) nu mangrupakeun katetepan ti nu Maha Kawasa. ”Tumang” tina basa kawi hartina hawu atawa dapuran seuneu anu oge ngandung maksud hawa napsu, sedengkeun ”dayang” nyaeta sebutan keur awewe, harti lianna asal tina kecap dangiang/dahyang nu hartina bangsa lelembut atawa halus.

Dayang bisa oge dihartikeun asal tina kecap dang (= dangdang) jeung hyang (= suci = dewa). Sumbi nyaeta seuseukeutna katimang (sing seukeut nya nimang), sedengkeun upama dipenggel ngandung harti wujud diri (sum = sumsum = acining; bi = awewe = ibu pertiwi = bumi).

Jadi Dayang Sumbi ngandung harti sing seukeut tinimangan, kudu lantip dina nyungsi harti ngaguar rasa kanyahokeun sing taliti yen wujud diri teh hakekatna suci nu asal tina acining ibu pertiwi/bumi nu kaancikan ku napsu (Dayang Sumbi kawin ka si Tumang).

Palebah dieu nyata kalinuhungan luluhur urang Sunda dina milih kecap pikeun ngalarapkeun pasangan hawa napsu jeung wujud waruga, oge bisa luyu jeung harti lian nu masangkeun harti hawu jeung dangdang. Dayang Sumbi tetep geulis awet jaya, upama disungsi bakal nganyatakeun yen ti jaman ayana manusa di dunya tepi kaayeuna wujud diri manusa teh tetep geulis, pantes teu robah strukturna, manusa teu bisa nyieun wujud, sok sanajan tepi ka wujud geus pareot, ilaharna teu aya manusa nu hayang ninggalkeun warugana, malahan tetep dipikacinta dipikaasih, ku kuringna. Dina palsapah/kapercayaan Sunda netelakeun yen Sang Kuring atawa Ingsun lain sifat ragawi/lahir, oge lain
sifat rohani/batin, tapi anu dilahiran jeung dibatinan.

Ingsun (kuring)mangrupakeun dat suci nu asal ti Gusti Nu Maha Suci nu sapanjang di alam dunya ngancik dina wujud manusa sakuringna-sakuringna.

Gumelarna ingsun ka dunya ngaliwatan cukang lantaran indung bapa nu dina carita ngaliwatan indung nu ngaran Dayang Sumbi sarta bapa nu ngaran Tumang. Di dunya Ingsun ngancik dina wujud waruga/diri nu asal tina acining/ saripati dunya (dayang Sumbi), kulantaran kitu hawa napsu salawasna marengan Sangkuriang (Tumang sok ngintil marengan). Mun teu aya hawa napsu nu marengan raga, tinangtu moal aya kahirupan di dunya jeung moal aya ingsun nu gumelar ka dunya. Kusabab eta waktu si Tumang di paehan Dayang Sumbi kacida benduna, nu hartina lamun hawa napsu dipaehan tangtu kapentingan raga kaluli-luli nu balukarna bakal leungit kahirupan manusa di dunya (sawang kumaha balukarna mun sarupaning napsu dahar/nginum, napsu gawe, napsu birahi, napsu pikeun ningkatkeun diri jeung napsu-napsu lianna dipaehan, tinangtu kahirupan di dunya bakal punah), matak dina elmu Sunda mah teu aya ajaran pikeun maehan napsu, ngan tangtu kudu dikadalikeun, manusa sunda teu meunang ngasingkeun diri ninggalkeun urusan dunya.

Hirup ingsun di dunya kudu ngabogaan elmu hasil ngasah jeung olah pikir dina uteukna nu mancar dina gawe nu rancage, nu dina carita disimbulkeun sirah Sangkuriang ditakol ku sinduk tepi ka pitak.

Sangkuriang maksa hayang kawin ka Dayang Sumbi ngandung harti, yen kulantaran Ingsun asal ti Gusti nu hakekatna suci, tinangtu ngabogaan rasa jeung tanggungjawab pikeun nyalametkeun diri/waruga asal ti dunya nu diancikanana sangkan salamet kukuh mituhu teu ingkar tina papagon kamanusaan, ku cara ngamanunggalkeun kuring jeung kurungna dina hiji parahu nu sahaluan sapanjang ngumbara ngalakonan kahirupan di dunya (parahu pikeun lalayaran di talaga).

Dina ngalaksanakeun gawena, Sangkuriang dibantu ku Guriang Tujuh (= Guru hyang tujuh), maksudna tujuh pangawasa suci nu asal ti Gusti nu ngancik dina diri manusa, nyaeta : pangawasa/gerak-langkah, pangersa/kadaek, hirup, pangrungu/denge, awas, pangandika/ ucap, pangangseu/ambeu, nu jadi guru jati manusa pikeun nganyahokeun, ngarasakeun, nyaksikeun kaayaan dunya jeung pangeusina, lain cenah lain beja estuning dirasakeun ku sorangan sakuringna-sakuringna.

Pon kitu deui digunakeun pikeun ngalalakon kahirupan di dunya jeung ngudag kahayang/cita-cita sarta ningkateun harkat jeung martabat dirina. Boeh rarang dibeberkeun jeung dikelebetkeun dicaangan obor, nyimbulkeun akal pikiran nu dicaangan ku elmu/katerang/kanyaho nu ditembrakkeun/dikibarkeun atawa diwujudkeun dina kahirupan (gawe akal pikiran).

Lisung tutunggulan nyimbulkeun napsu nu ngagolak (gawe rasa/napsu), sedengkeun hayam jago pating kongkorongok ngalambangkeun kasombongan jeung katakaburan, nepak dada ngarasa ieu aing jago. Elmu spiritual Sunda ngajentrekeun yen aya tilu unsur dina diri manusa nu bisa ngawasa kana pamarentahan diri, nyaeta kakuatan akal/pikiran, kakuatan rasa/napsu, jeung kakuatan jati ingsun. Dina perkara ieu ingsun kudu bisa ngadalikeun akal-pikiran jeung rasa/napsu (ingsun jadi supir/nahoda). Lamun akal pikiran jeung rasa napsu geus miheulaan ingsun (Sangkuriang kabeurangan lantaran boeh dioboran jeung lisung tutunggulan nu terusna kongkorongok), tangtu kuring jeung kurung teu bisa kawin (teu bisa manunggal), balukarna hirup manusa lir ibarat parahu nangkub (Tangkubanparahu) teu bisa dipake ngalakonan kahirupan di dunya (lalayaran di talaga) nu didumasaran ku ajen luhung kamanusaan jeung kasucian, tungtungna ngan bati hanjelu kaduhung sagede gunung ibarat tunggul (Bukittunggul), hate nalangsa ngarangrangan ngarasa hirup euweuh ajen (Burangrang). Tapi sok sanajan batal kawin, ku lantaran ngarasa boga kawajiban salila gumelar di dunya, Ingsun (kuring) teu weleh ngudag-ngudag supaya kurung bisa dikawin, nu kadangkala deukeut, kadang jauh (Sangkuriang ngudag-ngudag Dayang Sumbi)

Intisari papatah nu dibewarakeun:
Sasakala Sangkuriang nyaritakeun kahirupan manusa nu gumelarna ka dunya mangrupakeun papasten ti Nu Maha Kawasa ngaliwatan cukang lantaran indung jeung bapa.

Ingsun ngumbara di dunya ngagunakeun raga nu asal tina saripati dunya, nyaeta acining bumi, acining cai, acining angin/hawa jeung acining seuneu ngaliwatan kadaharan jeung inuman nu dikonsumsi, napas jeung panas nu diserep. Kulantaran raga asal tina saripati dunya, nya tangtu timbul napsu-napsu dina diri manusa nu asal ti dunya, sedengkeun gumelarna ingsun ka dunya oge ngaliwatan raga nu ngabogaan napsu, sabab mun teu aya napsu tangtu moal aya kahirupan di dunya, kulantaran eta teu meunang maehan napsu, tapi kudu dikadalikeun sangkan teu kabetot ku kadunyaan. Elmu Sunda teu ngajarkeun manusa pikeun tatapa ninggalkeun urusan dunya, sabab eta hartina sarua jeung nu ngaleungitkeun hakekat kamanusaanana.

Keur kahirupan di dunya ingsun kudu motekar nempa diri sangkan luhung ku elmu jembar ku pangabisa, tapi kudu inget Ingsun lain urang dunya sabab asal ti Nu Maha Suci nu tangtu ngabogaan kawajiban pikeun ngaping jeung ngajaga diri sangkan sagala tekad, ucap jeung langkah teu ingkar tina papagon kamanusaan jeung kasucian (kawin/manunggaling kuring jeung kurung).

Dina raraga ngawulaan kabutuhan raga/kurung, ingsun(kuring) ngagunakeun tujuh Pangawasa Gusti nu ngancik dina dirina, nyaeta pangawasa, pengersa, hirup, pangrungu, pangandika, awas jeung pangangseu (guriang tujuh).

Kade masing taliti, yen dina diri manusa teh aya tilu kakuatan nu bisa marentah diri, nyaeta akal-pikiran, rasa-napsu jeung jati ingsun sorangan. Dina perkara ieu, ingsun nu kudu jadi nahoda ngadalikeun akal-pikiran jeung rasa-napsu pikeun kaperluan ingsun ngalakonan kahirupan di dunya, sabab lamun akal-pikiran jeung rasa-napsu geus miheulaan ingsun bakal timbul kasombongan adigung-adiguna nu ngabatalkeun manunggalna kuring jeung kurung pikeun ngahontal kahirupan di dunya nu didumasaran kamanusaan jeung kasucian. Mun nyana kitu lir ibarat parahu nangkub anu balukarna bakal kaduhung jeung ngarasa hirup euweuh hartina, tungtungna hate ngarangrangan nalangsa saendengna. Kulantaran kitu, mangkahade upama can bisa kawin, ingsun ulah eureun ngudag-ngudag kurung sangkan bisa manunggal.

Kitu intisari harti nu kasungsi tina legenda Sangkuriang, ku kituna pamuga pedaran ieu tiasa nambah kareueus parawargi urang Sunda, yen bukti geuning kalinuhungan luluhur urang Sunda teh. Nu leuwih penting deui sanggeus harti, hayu atuh urang nyungsi ka diri sorangan, naha tekad, ucap jeung lampah urang
geus tepi kana ”kawinna Sangkuriang ka Dayang Sumbi”?.
Sumangga atuh.

Thursday, August 18, 2016

CARITA PONDOK SUNDA : PAJEULIT PEUJIT

PAJEULIT PEUJIT

Geus gumatuk ari isuk-isuk teh, lain sangu nu di teang di imah teh tapi rokok jeung kopi anu di teangan teh, beres solat subuh, mereskeun kasur jeung guguling Jang Akos Wara tuluy neangan barang semu nu lieureun bulak balik kajero imah, katengah imah neangan barang nu di tuju, ku euma na jeuneungan na Ma Cicih di tanya Jang Akos Wara teh, " Jang, neangan naon... titatadi euma nempo hayoh kaditu kadieu siga neangan barang nu berharga wae!", ceuk euma na Akos Wara bari semu keheul ka Jang da pulang anting kaditu kadieu. Ieu Ma, milari rokok sugan mendakan, dimana? tembal Jang Akos ka euma na.
     "Tuh, rokok mah mah di teundeun ku euma na lomari, ceuk Euma.. bari nunjuk rokok na luhureun lomari." kana rokok teh geus kawas kana naon wae si Ujang mah, kawas ka pamajikan wae di teteang, pok na euma na ka Ujang Akos Wara, anggur mah geura neangan pijodoheun, lain neangan rokok, tembal si Euma.
eh ari euma isuk-isuk geus nyarios pijodoeun, keun wae jodoh mah geus anggal namah pasti aya... pok na deui Ujang Akos nembalan carita si Euma. Kateulah na mah Ujang Akos teh pamuda nu geus bisa hirup mandiri. Usaha ekeur, Mobil butut-butut wae, jeung motor mah geus nyampak, Usaha na keur memeujahna maju, ngan eta we can boga pimajikaneun, da ceuk maneh na mah can hayang waka rumah tangga, aya bebas lalagasan neupi ka wareug. Jang Akos teh anak ka tilu tina  budak Ma Cicih mah, nu cikal mah geus misah imah, sabab geus rumah tangga nyaeta Eros lanceukna awewe nu ka hiji, anu kadua sarua geus rumah tangga nyaeta Jang Mahmud geus boga imah sorangan, bahkan geus boga bati dua. Nya tinggal Jang Akos wara nu acan kawin teh.
          Sapopoe na Jang Akos teh teu lesot kana rokok jeung Kopi, pasti we isuk-isuk, atawa pabeubeurang carancang tihang maneh na kudu aya we kopi, da eta kareseupna, ceunah lamun teu ngopi jeung rokok teh awak leuleus. Jang Akos teh gawe na nyaeta jadi bandar beas di lemburna, pagaweana ngurilingan ka tengah lembur neangan beas nu rek di jual ka maneh na make mobil, atawa manehna nampung ti patani nu rek ngajual beas ka manehna.
Mangsa poe harita, beres gawe, jang akos sabiasana reureuh deket pabrik beas na sambari niis di terlas, da karasa cape geus ngaladangan nu geus ngaajarual beas ka maneh na. Tuluy we leguk kopi jeung melepus rokok bari nyanghunjar siga nu nikmateun.
Si Ma Cicih nyampeurkeun ka Jang Akos, " Jang, ieu Ma, mawa sangu jeung Sayur lodeh, jeung  Asin blocot kareseup Ujang, pek geura dahar!" tembal Ma Cicih ka Jang akos, Ah, enke ma can hoyong da atos ngopi heula, tembal jang akos. Si Euma langsung balik wae, ka imah pek di teundeun eta beukeul sangu keur Jang Ako wara. lima Belas menit, saatos si Euma balik Jang Akos siga nu nyekeuleulan beuteungna, semu nu nyeri, teu daek cicing. Keur nyeukeulan beuteung sambari siga nu nyeri, Kang Emod, nu sok di gawe purah manggulan pare diteun Jang Akos nempo ti kajauhan siga nu geuring Jang Akos teh, tuluy nyampeurkeun ka Jang Akos, "Cep, kunaon siga nu nyeuri, eta patuangan di ceuceupeung, tembal Kang Emod ka Akos". Puguh asa nyeri kieu mang patuangan teh murilit, tuluy we eta Kang Emod, mawa Jang Akos kana korsi bari di angkat, "Cep, antosan heula nya, Mang bade ibu hideup heula!", tembal Kang Emod ka Jang Akos.
Barang teupi ka imah, Kang Emod hah heh hoh da mereun cape bari lulumpatan bisi kukumaha di tinggalkeun Jang Akos sorangan, di terlas pabrik, tuluy uluk salam ka Ma Cicih. Assalamualaikum..... Assalamualaikum Ceu... Ceu bari ngetrokan Panto... Panto di buka ku Ma Icih," aya naon Mang Emod siga aya nu penting pisan, jawab Ma cicih!". Puguh  enya ieu teh, "itu Cep Akos teu damang siga nu nyeuri patuangana teu walakaya tembal Mang Emod"
Dina kareuteug hate Ma Cicih geus teu salah deui pasti eta balukarna tina kopi jeung rokok ku sabab can dahar tiisuk.
        Tuluy we Ma Cicih jeung Kang Emod datang na ka pabrik nyampeurkeun Jang Engkos nu geus teu walakaya ku sabab nyeuri beteungna. Pas geus teupi pabrik Jang Engkos geus seupa benungeutna ku sabab mereun bakat ku nyeuri. Geura hurungkeun mobil Kang Mod, wang bawa ka Puskesmas Lanbau, ceuk Ma Cicih siga nu hariwang ka budak bungsuna. Mobil geus di hurungkeun, tuluy we jang akos ku Mang Emod di bawa kana mobil, rek ka puskesmas, tuluy di pariksa bisa kukmaha. Reug teupi mobil di puskesmas lanbau, "Mang antosan didieu heula,abdi rek neangan dokter puskesmas di jero", pok na teh Ma icih ka Kang Mod, bari ngangguk mang emod teh. geus panggih jeung dokter, tuluy wae Jang Akos teh, di rawat di Puskesmas lanbau, geus di pariksa sababaraha menit ku dokter jaga puskesmas. " Bu, wayahna putra ibu keudah di rawat heula di puskesmas, da ningan asam lambung na tinggi " dokter bebeja ka Ma icih, Ma icih ngan bisa nyarios muhun wae ka dokter teh da lamun teu di rawat di puskesmas mah bisi kukumaha.
        Barang sa jam di rawat di Puskesmas, di impus tuluy di bere obat ku suster, Jang Akos geus rada meuningan, bari di tungguan ku ma icih gigireunana.
"Ma... aduh ningan abdi teh kudu aya di puskesmas ah bari nyalahkeun diri mereun tadi teu dahar heula. " Keun we jang keur cerminan enke kahareup, ieu geuring ujang, teh enke mah kudu isuk-isuk jeung kudu nurut ka Euma tembal, Ma icih, bari ngomong deui ka Jang Akos Jeung geura Kawin ayeuna mah meh aya nu ngurus Ujang tembal Ma Icih ka Jang AkosWara!"

Tuesday, August 16, 2016

CARITA PONDOK SUNDA PIKARESEUPEUN: ABDI MAH SANES BANGSAT

ABDI MAH SANES BANGSAT

Ieu kajadian mun teu salah dina bulan November Tahun 1975, waktu babaturan kuring Kang Haer Beres Ujian Akhir kelas III SPG luar negeri alias SPG Swasta, kuring jeung Kang haer teh sakamar di jalan Kalektoran Kalereun Kaum Tasik nu kiwari mah geus diganti ngaran jadi jalan R. Ikik Wiradikarta, malah geus salin rupa loba toko jeung hotel ayeuna mah, da baheula mah didinya teh ukur tukang baso, tukang pecel, surabi, malah tukang pecel jeung bubur ayam mah tepi ka ayeuna masih aya.
     Beres ujian poe panungtung Kang Haer pakaulan, nuturkeun kabogohna ka Sukaraja, teu bebeja ka sasaha, ma'lum harita acan aya handphone. Dina aya nage moal kabeuli, malum jaman prihatin kabayarn iuran ge alhmdulilah, kuring jeung batur sakamar kaasupan dunungan lengiteun Kang Haer nu can balik wae. Asar teu jol, Magrib suwung, Isa kalah ka Subuh Kang Haer can hol wae. Sararea hariwang sok bisi kumaha onam.
Na atuh ari kurunyung teh jam salapan isuk-isuk bari awak kusut, malum kurang sare jeung teu nyalin ti kamari, bari teu boga ongkos beca leumpang ngingkid ti padayungan ka Kalektoran sakitu jauhna ari ukuran leumpang ti kota mah. Dunungan Hariweuswus nanya Kang Haer timana ti wayah kieu kakara datang, bari teu poho nyiapkeun sangu nu leungit sapeupeuting.
Rengse dahar Kang Haer balaka neupi ka lalampahannana.
"Sabada beres ujian abdi teh Bu..... ka Sukaraja jajap rerencangan ", omongna.
"Naha atuh karek balik wayah kieu?" ceuk dunungan,
"Numawi abdi teh kajongjonan ngobrol dugi tabuh salapan, weungi. Maksad mah abdi bade ngiring mondok margi sesah kandaraan, mung sepuh rerencangan ngawageul teu kenging di dieu saurna. Margi bumi istri hungkul" Ceuk Kang Haer.
Kuring jeung batur sakamar, Kang Ayat, Kang eman nu urang Banjar silih pelong, bari teu kuat hayang seuri, kabayang da enya jaman harita mah kandaraan teh teu jiga ayeuna jam sabaraha wae oge pating suliwer. Harita mah mun tas sareupna patali marga geus rehe. Paling hiji dua nu ngaliwat. kitu oge treuk barang, atawa nu keur ngangkut sampeu keur pabrik aci.
         Kang Haer nuluykeun caritana. Cenah megat kandaraan ti jam salapan, aya treuk ngaliwat terus di pegat. Ari pek teh treuk sampeu, terus wae naek ka luhur treuk ngahiji jeung sampeu, Asa can bener-bener diuk ieu ge, treuk mengkol ka kenca, bus ka pabrik aci bagogog, Kang Haer bingung. Nempo aya panumpang, supir ngagorowok. Rek kamana jang? "Ka kota Kang, Jawab teh. "Har karunya teuing, wayah kieu mah moal aya mobil ka kota, di dieu we sare di pabrik, jeung emang", ceuk supir karunyaaeun. "Bade megat truek we kang manawi aya," Sok atuh geura aya treuk barang, Cek supir.
Kang Haer leumpang ka sisi jalan, nu poek mongkleng ari tukangeun pabrik teh leuweung mahoni nu jarangkung badag pikasieuneun meh dipopohokeun susuganan da hate mah merekedeweng hayang tepi ka sisi jalan aspal. Keur kitu aya truek ngulampreung. Ku kang haer dipegat. Kabeneuran truek sampeu, atuh kacalacat naek nyongclo dina luhureun truek.
        Ari sugan teh rek miang ka kota, manahoreng muru ka pabrik aci anu tadi teh. Kulantaran teupurun milu ka pabrik aci, Kang Haer turun ti tengah jalan,  tengah leuweung anu sakitu poek mongklengna.
Ditengah leweung aya hiji imah nenggang. Kang Haer muru ka eta imah,maksud teh hayang milu meuting da geus teu kuat tunduh, nempo kana jam tangan geus tabuh  12  peuting. Barang di deukeutan nu boga imah teh masih gelecok acan sarare.
Ti kajauhan Kang Haer, gogorowokan bari mipit amit: Punteeen! Punteeen kulan!
Ari sugan teh di jawab kunu boga imah teh, naha atuh damar anu paranti nyaangan imahna kalah di pareuman. Panasaran Kang Haer ngadeukeutan neupika mancal, kana babancik imah, ."Punten!punten! abi semah hoyong ngiring meuting!
Lain kalah dijawab, nu boga imah anu tadina gelecok teh bet kalah jempling, kawas gaang katincak, malah kadenge siga lalumpatan arasup ka jero enggon. Pikir tambah baluweung, mana teu kuat nahan kasieun, ditengah leweung, jeung tengah peuting anu sepi jempling, hayang milu meuting teu diwaro kunu boga imah.
        Deudeuh teuing jalu anaking, terus kumaha pilampahan?ceuk nu boga imah panasaran. Kuring nu ngadengena milu nganggreus deuih. Nyaeta cenah mun heg nekad ngingkig ka kota anu anggangna aya kana 15 kilo meterna kawasna moal nepi ku teu kuat balas tunduh jeung awak lempoh. mun heg nekad sare ngagoler luhureun jukuthandapeun tangkal kiara sisi jalan, sok inggis bisi dihakan maung, direwod careuh, atawa di surudug bagong.
Panasaran Kang Haer nekad, bilik imah nu boga imah dipolongowan ambeh molongo, terus ngagorowok deui, : Bu!Bu! Abdi ngiring meuting!" masih keneh teu diwaro.
"Bu abdi teh murid sakola, anu nembe lulus ujian SPG. Punteun bu ngiring meuting. Abdi sanes bangsat!"
tah barang diomongkeun lain bangsat, nu boga imah ngurunyung bari mukakeun panto. Terus ngajak Kang Haer asup. Nu boga imah ngabageakeun kang haer meting di imahna. Bari mere sarung keur simbutna
"Hampura ujang ti tatadi ge teu dipalire ki ibu teh. Da eta inggis bisi bangsat. "Apanan minggu katukang imah ibu kapalingan," Ceuk nu boga imah.
"Numawi abdi meuting dumeh pangeusi ieu bumi mani rame teu acan marondok," ceuk Kang Haer."
Nyaeta keur marasak, apanan si cikal bade dikawinkeun. Tah Ujang sumping dina waktosna nya"! omong nu boga imah.

Dicutat tina : Majalah atikan:2015:Dedeng Permana

Saturday, August 13, 2016

CARITA PONDOK SUNDA : NYELEWENG BAGIAN KA DUA

NYELEWENG BAGIAN KA DUA

Basa kuring mulang ti pagawean, henteu tisasarina pamajikan teh buad baeud. Rarasaan mah tara telat ngirim keur bekeul kulawarga unggal bulan oge. Rumasa kuring mah gawe usrip alias usaha ripuh ngajualan baju loak di Garut, matak teu bisa unggal poe ngirim teh. Balik  soteh sono ka neng imas jeung si bungsu Acep, budak kuring.
"Mah.... aya naon? asa teu biasana Mamah beketut kitu. Atuh geulisna enke palid ka laut." Ceuk kuring dibareungan ku hereruy. "Ah teu kunanaon, raraosan bapak we eta mah Sensitip". Tembalna teh teugeug.
     Isukna pamajikan teh menta dianteurkeun ka alun-alun, aya babaturan SMA cenah hayang panggih. nya bakat ku nyaah, cape-cape oge pamajikan teh di bonceng muru alun-alun Manonjaya. Geus nepi mah kuring di titah balik nyebutna mah bisi Acep geus mulang, ti sakola cenah, kuring nurut, motor di belokeun, karek ge nepi pos giro kuring poho teu ngeupeulan duit keur ongkos ojegna engke. Ti kajauhan keneh dedeg pamajikan geus katempo. Tapi nu matak heran pamajikan kuring di tatangkep ku lalaki lian. Hate asa teu puguh rasa, asa piraku pamajikan teh wani nyeleweng, nu tadina rek mekelan teh, kuring ngadius mulang. Hate di beberah, " Ah meren babaturan deket keur SMA na gerendeng kuring.
Duh lohor, pamajikan can mulang, nepi ka dur-dur magrib teh teu embol keneh wae. Katampa sms ti manehna nyebutna mah erek ngendong di babaturan aya acara cenah.
     Astagfirulloh... naha pamajikan teh teu mikir kitu, kapan ieu barudak uruskeunenun, jaba isuk pageto kuring mah rek usrip deui. Naha teu sono kitu kanu jadi salaki.kuring ngageremet dina hate, meuni asa ku teungteuingeun boga pamajikan teh. Da atuh baheula mah meuni sakitu belana ka kuring teh. Tisaprakna di tinggalkeun gawe jauh, paripolah na jadikitu.
Isukna kurunyung pamajikan mulang meuni angkaribung ku babawaan, aya baju keur barudak, dahareun jeung buah-buahan. Nyebutnamah pamere ti babaturan. Kuring teu loba tumanya, bisi we pipaseaeun. Nyabar-nyabar karep wae.
Tadi rek poe ieu usrip deui teh tapi pamajikan hayang dianteur ka Tasik, ka Supermarket geus neupi mah seperti biasa kuring di titah balik. Kuring nurut, geus teupi ka imah tuluy beberes keur bawaeun ka garut
"Wayahna , teteh sareng acep ku bapak di kantunkeun kapan ameh hideup tiasa sakola anu luhur, oge gaduh artos kanggo jajan nya! ceuk kuring bari ngilu rambisak barudak unggeuk tuluy ngalesotkeun tangkepanana. Geus beres mah kuring ngadius ka Garut. Teu kungsi heula papanggih jeung pamajikan.
       Geus sabulan saprak balik ti imah, di gawe teh, tapi ieu hate henteu beunang di bohongan. awak mah enya di garut tapi ieu hate nyenghel di lembur. Ras, inget kan adat pamajikan, duka kunaon pamajikan teh jadi kitu adatna. Lamun kuring balik tei pagawean, boro-boro marengan sare kuring, dalah sakalieun maturan dahar oge embung. kalah wae nyonyoo hape. Lamun kuring teu kaopan mah da geus runtag atuhrumah tangga teh. Komo ayeuna nempo barudak diantep dititip-titipkeun ka mitoha ampir unggal poe. Jaba kapanan kur mitoha sabeulah. da mitoha lalaki mah tos ngantunkeun Beu ...... aya naon atuh mamah teh!
      Poe ieu rek balik ka lembur teh geus teu kuat hayang panggih jeung barudak. Geus buras beres mah langsung indit. Datang ka imah eweuh sasaha. Puguh da barudak mah jam hijian keur sakolah diniah. Ari indungna kamana? Can oge ngalengkah, rek ka imah mitoha, kadenge mitoha uluk salam, ngabejaan si nyai, nya pamajikan kuring tea keur ka alun-alun cenah tadi isuk-isuk menta anter ka lanceukna kang Asep.
Hate hnteu benang dibrangbrangkeun, kasedih, kakeuheul, ka panasaran numpuk ngahiji. Baheula oge nganyahoankeun manehna jeung lalaki lian. Boa ayeuna oge jeung lalaki eta deui kereteg hate kuringn ngadius ka alun-alun, rek mepeuskeun kapanasaran.
     Reug motor ereun dihareupeun babancong sasatna motor teh di golerkeun wae sisi jalan, kasampak pamajikan keur rerendengan bari seuseurian gigirin lalaki nu baheula nanangkep manehna. Hate Asa di bohongan, amarah geus ngagedur, rey beungeut karasa panas. Sarerenteng kuring nyampeurkeun pamajikan buk... leungeun kuring neunggeul lalaki gigireun pamajikan. Goak pamajikan ceurik bari menta hampura ka kuring. Lalaki eta ngahunted sieuneun.
Geus nepi kadieu we rumah tangga teh....! Ieu lain nu dipihareup ku nyai teh! Omong kuring bari ngajengjat balik. Pamajikan gogorowokan oge teu di denge. Nepika imah, kuring nyegruk ceurik, nalangsa kana nasib, henteu inget di imah aya mitoha.
Sing sabar Ujang, hampura budak mamah teu bebeja ka ujang. sok sieun siga kieu kajadiana tuda, karunya budak laleutik kenah. mitoha awewe ngupahan bari sarua rambisak.
"Abdi nu lepat mah, teu tiasa ngawarah pamajikan. Ari tos kieu mah abdi abdi nu teu kiat, abdi oge gaduh harga diri. Keun bae barudak geus bisa milih ieu rek jeung saha enke miluna. Tembal teh bari meresan pakean.
      Ari ayeuna Ujang bade kamana? calik dimana? " Keun bae abdimah dimana wae nganjrekna. Samentawis mah nitip barudak, Mah" tembal kuring bari terus pamit rek balik deui ka Garut.
Can ge ngahirupan motor, pamajikan datang, nangkeup kuring bari ceurik.
"Hampura Mamah!Pa! moal sakali-kali deui"
Geus ku bapa ge di hampura. Tapi anggeur niat bapak mah rek ngalepaskeun mamah. Eta lain kahayang mamah teh? Rumasa bapak mah jalma teu boga. Tinggal dagoan ketuk palu jeung surat ceraina. Tembal teh teugeug.
Henteu karasa geus sataun leuwih. Kuring pisah jeung indung barudak. Alhmdulilah gusti mah Maha Welas Asih, Genap bulan pisah ti manehna kuring ngajodo jeung anak Kepala Desa urang Garut, nya imah na deukeut jeung tempat kuring gawe. Malahan mah ayeuna ge pamajikan mah keur bobot. Ari budak ti nyai, Neng Imas milu jeung indungna. Acep mah diurus ku kuring. Puguh minggu kamari teh ngangajak balik balik ka lembur hoyong pendak jeung mamah cenahna teh. Kabeneran aya libur waktu sakola, poe isuk-isuk langsung muru ka lembur.
      Asa henteu lila kuring ninggalkeun lembur teh, teu pira sataun. Tapi asa geus bareda. Ayeuna mah jalan oge geus alus, imah garedong.Tapi ari jog anjog ka imah mitoha teh anggeur eweuh nu robah ngan pulas imah na wae nu geus pudar tapi katempo bareureusih. Imah baheula nu baheula di cicinga ku kuring kapanan ceuk mitoha mah sanggeus lepas ti kuring si nyai loba hutangna. Nya tungtungna imahna di sita. Beu......... imah nu baheula menang hese nyieun.  Da keun bae da hak na ieuh mereunan.
"Ari mamah dimana, Nin? Acep nanya ka nini bari menta dilahun ku mitoha teh.
Hing mitoha ceurik bangun nu nalangsa. Bari nyusutan cipanon dina juru socana tungtung samping, manehna ngadongen kumaha, carita indung barudak neupi ka siga ayeuna. Sanggeus parat nyarita mitoha ngajak karuang tukang, Katempo si Nyai keur diuk tungkul, buukna gimbal, kukuna harideung, sampean di rantean. Beu ningan popotoongan teh kieu kaayannana.
       "Kunaon mamah Acep dirantean, Nin? Acep hoyong ka mamah...! Ceuk acep ngagorowok bari ceurik tuluy nangkeup indungna. Ari indungna kalah ised-isedan siga anu sieuneun.
"Puguh pami teu di rante mah mah sok abur-aburan, cep basa eta ge kapendak di Ciawi." Atuh sakitu teubihna kumaha mun aya jalma jahat".
Kabeh nu nempo kalah ceurik, nalangsa nempo popotongan siga kitu kaayaannana. Sanggeus panggih jeung Neng Imas, oge kulawarga nu lain mah kuring menta widi pamit, Oge hayang ngajak sakola neng imas sina sakola di Garut ambeh katingalikeun. Tapi ku mitoha teu dibikeun, keun bae cenah sina di ajar ngaji didieu mah.
Ba'da asar kuring sakulawarga bali deui ka Garut, bari mawa kasedih, " Gusti mah gede hampura, moga-moga indung barudak gewat di cageurkeun. oge sina meunang kahirupan nu leuwih alus. Kereteg hate kuring.
Dicutat tina : Suara daerah: tahun 2012: ku Dewi nurina Agustin

Friday, August 12, 2016

CARITA PONDOK SUNDA : SI KABAYAN DI CUKUR JEUNG SITU BAGENDIT

Si kabayan di cukur

si kabayan teh kandulan pisan. ari kandulan teh jahe=jago he-es (beuki sare), teu kaop nyangkere atawa nyarande sok ker wae kerek.
sakali mangsa si kabayan teh di cukur. di cukurna handapeun tangkal gede disisi jalan supratman. ari tukang cukur teh ruruntuk dalang, tadina hayang jadi dalang tapi teu kataekan, kalah jadi tukang cukur. teu wudu payu nyukurna teh da eta ari nyukur sok bari ngadalang.
si kabayan ti barang gek diuk dina korsi panyukuran geus lelenggutan wae nundutan. saperti biasa tukang cukur teh ari ceg kana gunting jeung sisir tuluy wae ngabuih… ngadalang, pok na teh…. “tah kacatur keun di nagara alengka, rajana jenengan Dasamuka…. ari dasa hartina sapuluh… ari muka eta hartosna beungeut atanapi raray… “. si kabayan nu keur ngalenggut ngarasa ka ganggu ku nu keur ngadalang, bari heuay si kabayan nyarita “pondokeun wae mang…”  trek-trek tukang cukur teh ngaguntingan buuk si kabayan bari pok deui… ” ari geus kitu… eta Dasamuka teh bogoh ka dewi Sinta, geureuhna sri Rama… ” “pondokeun wae mang…”ceuk si kabayan nyaritana selang seling antara inget jeung heunteu bakating ku tunduh, teu lila reup deui sare….. lilir sakeudeung, tukang cukur teh keur ngadongeng keneh, ..” urang tunda dewi Sinta nu keur di Alengka, sabab di paling ku Rahwana…. caturkeun sri Rama….” si kabayan asa ka ganggu sarena terus nyarita bari lulungu “pondokeun mang….”….terus reup deui peureum. trek..trek tukang cukur ngaguntingan buuk si kabayan bari nuluykeun ngadongengna. ari tiap si kabayan lilir, tukang cukur teh keur ngabuih keneh wae ngadalang, tapi ari leungeunna mah tetep teu eureun-eureun ngaguntingan buuk si kabayan. si kabayan keuheuleun pisan sabab sarena kaganggu ku sora tukang cukur, nu sakapeung sok ngagerem nurutan sora buta atawa ngajerit nurutan sora dewi sinta basa di paling ku Rahwana… antukna si kabayan ngambek ka tukang cukur bari nyarita ” ceuk aing ge pondokeun…pondokeun…” tukang cukur nembalan “dipondokeun kumaha ieu geus lenang kieu..” ari ret si kabayan kana eunteung enya wae sirahna geus gundul teu sa lembar-lembar acan, puguh wae si kabayan teh ambek “nu dipondokeun teh dongeng maneh lain lain buuk aing…” si kabayan morongos, tukang cukur nembalan bari nyentak “bongan sorangan, naha atuh sare wae batur di gawe teh, lain nuhun di embohan ku dongeng teh…” ngan hing wae si kabayan teh ceurik bakating ku handeueuleun jaba ari balik ku barudak di poyokan bari di abring-abring “…penjol….penjol….”

SASAKALA SITU BAGENDIT

Di wewengkon Garut aya situ anu ngaranna kawentar ka mana-mana, nyaéta Situ Bagendit. Cék sasakala mah, éta Situ Bagendit téh asal-muasalna kieu:
Baheula, aya hiji randa beunghar katelahna Nyi Endit. Ieu téh saenyana mah nénéhna, da ngaranna sajati mah Nyi Bagendit. Manéhna téh kacida pisan kumedna.
Geus taya nu bireuk deui kana kakumedanana téh. Salian ti pakacar-pakacarna mah, tara aya nu larsup ka imahna. Éstuning lain babasan éta mah hirup nyorangan téh. Ngahaja mencilkeun manéh, ngababakan di tengah pasawahan anu upluk-aplak. Maksudna taya lian, ku bawaning embung campur jeung batur, da sieun kasoro téa.
Kacaturkeun keur usum panén, di ditu di dieu ceuyah dibaruat. Ka sawah Nyi Endit ogé réa nu gacong. Ari réngsé dibuat jeung sanggeus paréna dikaleuitkeun, sakumaha tali paranti, Nyi Endit nyieun sidekah. Ngondang lebé jeung sawatara tatangga. Popolahna saniskara ku sorangan, teu aya nu ngabantuan. Barang geus tarapti, sakur nu mantuan ngakut tuluy diondang ngariung tumpeng. Atuh anu ngariung téh nepi ka ratusna. Tapi sadia tumpengna teu sabaraha, nepi ka ngan sakotéap gé geus bérés, bari tingkarétap kénéh.
Keur meujeuhna balakécrakan, solongkrong aya aki-aki bongkok nu nyampeurkeun. Ku pribumi teu ditari teu ditakon. Nya pok aki-aki téh waléh yén teu kawawa lapar, sugan aya sih piwelas. Ana gantawang téh Nyi Endit bet nyarékan, nyék-sék-nyéksékkeun, pajarkeun téh taya kaéra, teu ngahutang gawé, ménta bagian. Tungtungna nepi ka nundung, aki-aki dititah nyingkah. Cindekna mah geus lain picaritaeun wé.
Aki-aki indit bari jumarigjeug, bangun teu nangan. Méméh indit manéhna ngomong kieu, “Sagala gé boh ka nu hadé boh ka nu goréng, moal taya wawalesna.”
Ngomong kitu téh kasaksian ku sakur nu aya di dinya. Saréngséna nu dalahar tuluy amit rék baralik. Kakara gé patinglaléos, rug-reg ngarandeg, sabab aya nu tinggarero, “Caah! Caah!” cenah.
Henteu kanyahoan deui ti mana datangna cai, ngan leb wé pakarangan Nyi Endit téh geus kakeueum. Atuh kacida ributna, jalma-jalma geus teu inget ka diri batur, asal salamet dirina baé. Nyi Endit ogé nya kitu, niat rék nyingkiran cai, tapi barang kaluar pisan ti imahna, cai téh nepi ka lir ombak laut tinggaruling ka palebah Nyi Endit. Imahna terus kakeueum méh laput.
Nyi Endit angkleung-angkleungan, bari satungtung bisa mah teu weléh-weléh sasambat ménta tulung Tapi taya nu nulungan, da batur gé sarua ripuhna. Nyi Endit ngalelep. Beuki lila, cai téh beuki gedé baé. Nepi ka jadi situna, ngeueum sakabéh pakaya Nyi Bagendit.
Dicutat Tina : hamidcell.wordpress.com/kumpulan-makalah/dongeng-bahasa-sunda/

Thursday, August 11, 2016

CARITA PONDOK SUNDA ANYAR : NYELEWENG

NYELEWENG

Basa kuring mulang ti pagawean, henteu tisasarina pamajikan teh buad baeud. Rarasaan mah tara telat ngirim keur bekeul kulawarga unggal bulan oge. Rumasa kuring mah gawe usrip alias usaha ripuh ngajualan baju loak di Garut, matak teu bisa unggal poe ngirim teh. Balik  soteh sono ka neng imas jeung si bungsu Acep, budak kuring.
"Mah.... aya naon? asa teu biasana Mamah beketut kitu. Atuh geulisna enke palid ka laut." Ceuk kuring dibareungan ku hereruy. "Ah teu kunanaon, raraosan bapak we eta mah Sensitip". Tembalna teh teugeug.
     Isukna pamajikan teh menta dianteurkeun ka alun-alun, aya babaturan SMA cenah hayang panggih. nya bakat ku nyaah, cape-cape oge pamajikan teh di bonceng muru alun-alun Manonjaya. Geus nepi mah kuring di titah balik nyebutna mah bisi Acep geus mulang, ti sakola cenah, kuring nurut, motor di belokeun, karek ge nepi pos giro kuring poho teu ngeupeulan duit keur ongkos ojegna engke. Ti kajauhan keneh dedeg pamajikan geus katempo. Tapi nu matak heran pamajikan kuring di tatangkep ku lalaki lian. Hate asa teu puguh rasa, asa piraku pamajikan teh wani nyeleweng, nu tadina rek mekelan teh, kuring ngadius mulang. Hate di beberah, " Ah meren babaturan deket keur SMA na gerendeng kuring.
Duh lohor, pamajikan can mulang, nepi ka dur-dur magrib teh teu embol keneh wae. Katampa sms ti manehna nyebutna mah erek ngendong di babaturan aya acara cenah.
     Astagfirulloh... naha pamajikan teh teu mikir kitu, kapan ieu barudak uruskeunenun, jaba isuk pageto kuring mah rek usrip deui. Naha teu sono kitu kanu jadi salaki.kuring ngageremet dina hate, meuni asa ku teungteuingeun boga pamajikan teh. Da atuh baheula mah meuni sakitu belana ka kuring teh. Tisaprakna di tinggalkeun gawe jauh, paripolah na jadikitu.
Isukna kurunyung pamajikan mulang meuni angkaribung ku babawaan, aya baju keur barudak, dahareun jeung buah-buahan. Nyebutnamah pamere ti babaturan. Kuring teu loba tumanya, bisi we pipaseaeun. Nyabar-nyabar karep wae.
Tadi rek poe ieu usrip deui teh tapi pamajikan hayang dianteur ka Tasik, ka Supermarket geus neupi mah seperti biasa kuring di titah balik. Kuring nurut, geus teupi ka imah tuluy beberes keur bawaeun ka garut
"Wayahna , teteh sareng acep ku bapak di kantunkeun kapan ameh hideup tiasa sakola anu luhur, oge gaduh artos kanggo jajan nya! ceuk kuring bari ngilu rambisak barudak unggeuk tuluy ngalesotkeun tangkepanana. Geus beres mah kuring ngadius ka Garut. Teu kungsi heula papanggih jeung pamajikan.
       Geus sabulan saprak balik ti imah, di gawe teh, tapi ieu hate henteu beunang di bohongan. awak mah enya di garut tapi ieu hate nyenghel di lembur. Ras, inget kan adat pamajikan, duka kunaon pamajikan teh jadi kitu adatna. Lamun kuring balik tei pagawean, boro-boro marengan sare kuring, dalah sakalieun maturan dahar oge embung. kalah wae nyonyoo hape. Lamun kuring teu kaopan mah da geus runtag atuhrumah tangga teh. Komo ayeuna nempo barudak diantep dititip-titipkeun ka mitoha ampir unggal poe. Jaba kapanan kur mitoha sabeulah. da mitoha lalaki mah tos ngantunkeun Beu ...... aya naon atuh mamah teh!

Sunday, August 7, 2016

CARITA PONDOK SUNDA : Abdi Mah Sanes Bangsat Ku Dede Permana Dicutat Tina Majalah Atikan

Abdi Mah Sanes Bangsat
Ku : Dede Permana
Ieu Kajadian mun teu salah dina bulan November tahun 1975 waktu babaturan kuring kang Haer beres ujian akhir kelas III SPG Negeri ari kuring mah kakara kelas I SPG.
(Bersambung)............ di teraskeun kaping 8

Saturday, August 6, 2016

CARITA PONDOK SUNDA: PITULUNG ALLOH

PITULUNG ALLOH

Budak kuring nu kadua, nu milu balayar jeung emangna. di gawena aya kalonggaran, manehna bisa mawa adina. Kabeneran ceunah kru urang Pilipina keur cuti. mere saran ka adina sangkan nguruskeun surat-surat kadieu cenah, bong lalaki bari tulamba tolombo ge teu burung beres. Modalnamah cing teh bismilah, jeung tawakal ka Alloh, sangkan dipaparing pitulung, disalametkeun, hate indung mah teu kitu, melang jeung hariwang marengan langkah anak nu rek milu bajuang, meruhkeun lautan nalukan samudra, manteng ka anjeun, sangkan anak dilancarkeun sagala urusan nana.ku titulung Alloh, Alloh aya nu ngabantu kana pamaksudannana.
         Alhmdulilah surat-surat beres, teu kungsi saminggu datang tiket pesawat keur manehna berangkat kacipta rigigna, katempo kontoyongna, inghakna basa pamitan, menta do'a indung sangkan salamet nepi tujuan, dibere nomer telepon, ke cenah di pelabuhan udara anu, dipatau, dianu, dicek, leosna kanu kareta jam 6, muru ka Jakarta. Teu dijajap, teu dibahanan, lain saongkoseun dijalan, tambah kalaparan. Nu indit diteuteup ditonggongna, cipanon ka sedih murubut, marengan lengkahna. Ya Alloh nitip getih abdi sing aya dina panangtayungan anjeun. Sareung nya ka gusti abdi nyalindung manehna. ( QS:3:36 ) kuring nyinghak nyawang nu niat usaha.
Dua poe tiharita lanceukna nelepon, ceunah adina geus salamet. Mani sepa cenah datang teh. Jaba mabok jeung baluas meureun, lain lalakon deket atuh. Reugreug geus kitu mah, ukur munajat kanu kawasa, sangkan manehna salamet, digarawena junun, silih belaan di negara dengeun. Pangpangna nitip ulah poho kana ngalaksanakeun kawajiban, utamana salat jeung puasa.
         Neupi kana waktuna lanceukna cuti, kersaning Alloh manehna menang jodo kabaturna jaman di SMA. Alhamdulilah, teu ngahesekeun kolot, kawin teh sagala benangna. Rumah tagga geus 4 taun boga anak hiji, awewe meuni gelis ngala ka indungna, ari panon ngala ka bapa, cureuleuk , bulu panon centik paranjang, mun ngareret mani ngaborelak. nu atuh bong pati hirup, lain nu urang, beres nyieun mah, minantu katibanan panyakit nu parna, jantung, panyumbatan, cenah. Sabulan kaduana, awakna jug ngabareuhan, ceuk dokter kudu gancang di operasi, tuluy ka RS Hasan Sadikin, sarua kudu ditangani, anu leuwih serius. Ya Alloh mangkaning salakina dilaut. Ku kuring diteleponan manehna cuti darurat. Ampir sataun ubar kaditu-kadieu. Ngan palebah oprasi mah besan teu ngidinan, kitu kuduna, pas kuring keur samen di sakola, nu cikal nyusulan, mimih enggal mulih si eceu repot. Poho ka semah, poho kana sagala kagiatan nu keur lumangsung,  kuring balik. Datang ka imah solat lohor heula, langsung ka imah besan, da harita si eceu, keur titirah, ari anak kuring kamari subuh, indit ka jakarta da aya testing. Da katinggaleun seger, pamajikan kuring ditinggalkeun, kuring ngadua'a , sangkan anak kuring, terus rasa, gancang balik, bisa nungkulan pamajikan. Alhamdulilah, barang nutupkeun gerbang, manehna turun tina ojeg. Gancang cing teh, tuh si eceu repot. Kasampak teh keur ngahanju. Ningali salakina datang leungenna ngupayan, hayang disangkeh. Kuring bari ngais budak, kencaeunana, jam 2 saparapat, minantu anu sakitu geulisna teh mulih ka jati mulang ka asalna, dina sangkehan salakina,
Dicutat tina : suara daerah edisi 4892012: Hj.Emi sudarmini, S.Pd

Friday, August 5, 2016

DI AJAR BASA SUNDA : CONTO RAKITAN LANTIP

RAKITAN LANTIP
Salah sahiji ciri basa teh nyaeta unik. Unggal basa miboga hal husus nu eweuh na basa sejen. Ka asup dina bahasa sunda eta teh. Contona bae dina basa sunda aya kecap panganteb anu eweuh dina bahasa sejen. Hidep nyaho kecap panganteb? Diantarana, mah, teh, oge jeung deuih. Eta mah urang bahas enke deui, ayeuna mah urang medar ngenaan rakitan lantip.
Sarua jeung kecap panganteb, rakitan lantip oge kawas namah ngan aya dina basa sunda. Atuda rakitan lantip mah henteu luyu jeung logika basa, tapi dianggap bener ku panyaturna. Nyaeta urang sunda. Disurahanana ku kalantipan, ku kasurti, neupi ka teu salah ngahartikeunnana. Anu matak disebut we rakitan lantip. Tong neangan sasaruan istilahna, dina basa indonesia mah eweuh nu kitu.
Contona, kaambeu sengit asin nu di goreng, sok aya nu nyarita “ Lah ieu teh sengit anu ngagoreng asin.” Anu sengit teh naon? Asin nu keur di goreng atawa jalema anu ngagoreng asin? Upama lamun nilik kana logika, omongan diluhur teh ngandung harti “ seungit jalema anu keur ngagoreng asin” tapi di hartikeun anu ngadengekeun seungit asin anu keur di goreng, lantaran disurahanana ku kalantipan anu nyarita, lain ku logika basa.
Conto sejena, ma icih nyarita ka anak na, cing nok pangasurkeun seuneuna, tapi suluhna, ma icih teu protes, da maksudna oge kitu.
Ki uhria nitah ka incuna, “Cing ujang, pangmiceunkeun tampolong! Anu di piceun ku si ujang teh lain tampolongna, Ki uhria teu ambek, lantaran si ujang surti kanu maksud omongan akina.
Ulah kawas dongeng Si kabayan, ceuk mitohana, “Kabayan cing atuh pangeusikeun bak!” si kabayan nurut ka mitohana, tuluy bae sare di bak. Padahal maksud mitohana mah, si kabayan teh di titah ngesian bak ku cai menang nimba ti sumur.
Ceuk mitohana” Kabayan pangaritkeun domba!” Si kabayan teu talangke mawa arit, tuluy wae domba na anu mitohana di sabetan ku arit. Puguh we mitohana ambeuk, lantaran si kabayan teu surti kana maksud omongan mitohana. Maksud mitoha na mah, si kabayan teh di titah ngarit jukut keur domba.
Tah nu kitu nu disebut rakitan lantip teh. Nya eta anu rakitan basa anu di surahan ku kalantipan, lain ku logika basa, anu aya dina ungkara kalimah na atawa omongannana, ceuk logika basa mah papalingpang tapi prakna anu jadi bener lantaran di surahan ku kalantipan, jeung ka surti tea.
Rakitan lantip teh asup kana pakeman basa,
Conto sejena: “Pabeubeurang, seungit nu meuleum sate, jadi lapar euy, ceuk kang nunu, sengit anu meleum sate, atawa seungit sate anu keur di beuleum?
“Cik, nyai pangnyicikeun cai, di hareup aya semah,” ceuk babaturan kang nunu. Nyician cai atawa nyician gelas ku cai?
“Cik ujang pangnyetrekeun listrik! Ceuk ema na ka nunu. Nyetrekeun listrik atawa atawa nyetrekeun stop kontakna?
“Akang punteun, pangmareumankeun kompor! Ceuk adi ka nunu. Mareuman kompor atawa mareuman komporna atawa seneuna.
Pek teangan deui contoh rakitan lantip dina kahirupan sapopoe, ki wari bari diajar ngagunakeun logika basa.

Di cutat "majalah Loka tahun 2014.

CARITA SUNDA : SASAKALA GUNUNG GALUNGGUNG

                                                            Sasakala Gunung Galunggung
Sejarah
Toponimi
Perbukitan Serah Sukapura. Sukapura dahulunya bernama Tawang atau Galunggung, sering juga disebut Tawang-Galunggung. Tawang berarti sawah atau tempat yang luas terbuka. Penyebutan Tepuluh Ribu, tumpukan perbukitan dari letusan Gunung Galunggung

Pada awalnya, nama yang menjadi cikal-bakal Tasikmalaya terdapat di daasikmalaya menuncul setelah Gunung Galunggung meletus sehingga wilayah Sukapura berubah menjadi Tasik (danau, laut) dan malaya dari (ma)layah yang bermakna ngalayah (bertebaran) atau deretan pegunungan di pantai Malabar (India). Tasikmalaya mengandung arti keusik ngalayah, bermakna banyak pasir di mana-mana.[5]
Asal muasal
Sebuah foto tahun 1920-1935, menunjukan panorama Kabupaten Tasikmalaya – Neglasari, Kecamatan Salawu.

Dimulai pada abad ke VII sampai abad ke XII di wilayah yang sekarang dikenal sebagai Kabupaten Tasikmalaya, diketahui adanya suatu bentuk Pemerintahan Kebataraan dengan pusat pemerintahannya di sekitar Galunggung, dengan kekuasaan mengabisheka raja-raja (dari Kerajaan Galuh) atau dengan kata lain raja baru dianggap syah bila mendapat persetujuan Batara yang bertahta di Galunggung. Batara atau sesepuh yang memerintah pada masa abad tersebut adalah sang Batara Semplakwaja, Batara Kuncung Putih, Batara Kawindu, Batara Wastuhayu, dan Batari Hyang yang pada masa pemerintahannya mengalami perubahan bentuk dari kebataraan menjadi kerajaan.[6]
Sebuah jalan menuju Kabupaten Tasikmalaya, sementara Gunung Galunggung terlihat di kejauhan – 1920-1940.

Kerajaan ini bernama Kerajaan Galunggung yang berdiri pada tanggal 13 Bhadrapada 1033 Saka atau 21 Agustus 1111 dengan penguasa pertamanya yaitu Batari Hyang, berdasarkan Prasasti Geger Hanjuang yang ditemukan di bukit Geger Hanjuang, Desa Linggawangi, Kecamatan Leuwisari, Tasikmalaya. Dari Sang Batari inilah mengemuka ajarannya yang dikenal sebagai Sang Hyang Siksakanda ng Karesian. Ajarannya ini masih dijadikan ajaran resmi pada zaman Prabu Siliwangi (1482-1521 M) yang bertahta di Pakuan Pajajaran. Kerajaan Galunggung ini bertahan sampai 6 raja berikutnya yang masih keturunan Batari Hyang.[6]
Periode moderen

Periode selanjutnya adalah periode pemerintahan di Sukakerta dengan Ibukota di Dayeuh Tengah (sekarang termasuk dalam Kecamatan Salopa, Tasikmalaya), yang merupakan salah satu daerah bawahan dari Kerajaan Pajajaran. Penguasa pertama adalah Sri Gading Anteg yang masa hidupnya sezaman dengan Prabu Siliwangi. Dalem Sukakerta sebagai penerus tahta diperkirakan sezaman dengan Prabu Surawisesa (1521-1535 M) Raja Pajajaran yang menggantikan Prabu Siliwangi.[6]

Pada masa pemerintahan Prabu Surawisesa kedudukan Pajajaran sudah mulai terdesak oleh gerakan kerajaan Islam yang dipelopori oleh Cirebon dan Demak. Sunan Gunung Jati sejak tahun 1528 berkeliling ke seluruh wilayah tanah Sunda untuk mengajarkan Agama Islam. Ketika Pajajaran mulai lemah, daerah-daerah kekuasaannya terutama yang terletak di bagian timur berusaha melepaskan diri. Mungkin sekali Dalem Sukakerta atau Dalem Sentawoan sudah menjadi penguasa Sukakerta yang merdeka, lepas dari Pajajaran. Tidak mustahil pula kedua penguasa itu sudah masuk Islam.[6]

Periode selanjutnya adalah pemerintahan di Sukapura yang didahului oleh masa pergolakan di wilayah Priangan yang berlangsung lebih kurang 10 tahun. Munculnya pergolakan ini sebagai akibat persaingan tiga kekuatan besar di Pulau Jawa pada awal abad XVII Masehi: Mataram, banten, dan VOC yang berkedudukan di Batavia. Wirawangsa sebagai penguasa Sukakerta kemudian diangkat menjadi Bupati daerah Sukapura, dengan gelar Wiradadaha I, sebagai hadiah dari Sultan Agung Mataram atas jasa-jasanya membasmi pemberontakan Dipati Ukur. Ibukota negeri yang awalnya di Dayeuh Tengah, kemudian dipindah ke Leuwiloa Sukaraja dan “negara” disebut “Sukapura”.[6]
Raden Tumenggung Wirahadiningrat, regent Manonjya (masa jabatan 1875-1901), berpakaian buru

Pada masa pemerintahan R.T. Surialaga (1813-1814) ibukota Kabupaten Sukapura dipindahkan ke Tasikmalaya. Kemudian pada masa pemerintahan Wiradadaha VIII ibukota dipindahkan ke Manonjaya (1832). Perpindahan ibukota ini dengan alasan untuk memperkuat benteng-benteng pertahanan Belanda dalam menghadapi Diponegoro. Pada tanggal 1 Oktober 1901 ibukota Sukapura dipindahkan kembali ke Tasikmalaya. Latar belakang pemindahan ini cenderung berrdasarkan alasan ekonomis bagi kepentingan Belanda. Pada waktu itu daerah Galunggung yang subur menjadi penghasil kopi dan nila. Sebelum diekspor melalui Batavia terlebih dahulu dikumpulkan di suatu tempat, biasanya di ibukota daerah. Letak Manonjaya kurang memenuhi untuk dijadikan tempat pengumpulan hasil-hasil perkebunan yang ada di Galunggung.[6]

Nama Kabupaten Sukapura pada tahun 1913 diganti namanya menjadi Kabupaten Tasikmalaya dengan R.A.A Wiratanuningrat (1908-1937) sebagai Bupatinya.[6]

Tanggal 21 Agustus 1111 Masehi dijadikan Hari Jadi Tasikmalaya berdasarkan Prasasti Geger Hanjuang yang dibuat sebagai tanda upacara pentasbihan atau penobatan Batari Hyang sebagai Penguasa di Galunggung.[6]
Sejarah pemerintahan Bupati (1641 to 1937)

    1641-1674 : Raden Ngabehi Wirawangsa (Raden Tumenggung Wiradadaha I)
    1674  : Raden Jayamanggala (Raden Tumenggung Wiradadaha II)
    1674-1723 : Raden Anggadipa I (Raden Tumenggung Wiradadaha III)
    1723-1745 : Raden Subamanggala (Raden Tumenggung Wiradadaha IV)
    1745-1747 : Raden Secapati (Raden Tumenggung Wiradadaha V)
    1747-1765 : Raden Jaya Anggadireja (Raden Tumenggung Wiradadaha VI)
    1765-1807 : Raden Djayamanggala II (Raden Tumenggung Wiradadaha VII)
    1807-1837 : Raden Anggadipa II (Raden Tumenggung Wiradadaha VIII)
    1837-1844 : Raden Tumenggung Danudiningrat
    1844-1855 : Raden Tumenggung Wiratanubaya
    1855-1875 : Raden Tumenggung Wiraadegdana
    1875-1901 : Raden Tumenggung Wirahadiningrat
    1901-1908 : Raden Tumenggung Prawirahadingrat
    1908-1937 : Raden Tumenggung Wiratanuningrat

Pemerintahan
Kediaman bupati Tasikmalaya (1925-1933)
Sumber : https://suryasuryadi.wordpress.com/2012/09/09/asal-usul-gunung-galunggung/

Thursday, August 4, 2016

CARITA PONDOK SUNDA : NIMU DUIT

PATEPUNG

Epul terus leumpang. nikreuh mapay totoang jalan renung dina tarangna, pabeubeurang kapanasan. Kota keur mejehna rame pisan patalimarga macet di saban parapatan. Sora kelakson jeung sora nu ngamen, jiga nu keur patembalan. kareret aya tukang es campur, hareupeun tukang pakean. Epul ngarandeg, melong ka budak nu keur nginum jeung indungna. Maneh na ge hanaang pisan, tapi taya duit keur meulina
Duit?pan aya na pesak?
nepul ngarampa pesakna, aya dompet ngabengul, eusina duit lambaran. Pek we duitna, pilakadar keur meuli es campur! paling ge ukur lima rebueun! ulah! pan eta teh lain duit maneh! lah, moal aya nu apaleun ieuh! duit papanggih! Sok we pake.di pake kabeh ge moal aya nu nyarekan ieuh.
        Nandang ngahuleng. Lengeuna ngarampa pesak. Dompet kandel aya keneh na pesakna. Tadi sabot ngaliwat ka hareupeun masjid agung, manehna manggihan eta dompet. Ngagoler deket pager. Kareret sabot manehna mulungan palastik urut akua. keur jualeun.
poe ieu can bebenangan loba.Karung maneh na ditunda handapeun tangkal palem di juru alun-alun. Maneh na geus gilig rek nepungan nu boga dompet. Aya alamatna na dompet aya KTP nu bogana. Aya duitan deuih. Saratus rebuan duka sabaraha lambar. teu wani ngitungna. teu wani nyabak-nyabak acan kana duit namah. Ukur ditingali KTP na. Nu nyelap jeung rupa-rupa kartu liana.
"Halik, tong ngahalangan jalan! aya nu nepak kana taktakna. Lalaki nu keur manggul dus. saepul gancang nyisi. Ret deui kanu keur ngaladangan es campur. Rek kana roda gorengan gigireunana. Ti isuk maneh na can dahar nanaon indit ti imah teu weleh beteung na kosong. Ukur aya indungna di imah kontrakan na teh. Indung na geus aya saminggu na geuring. Batuk wae, menang duit ladang ngajual cangkang akua ge sok terus di bikeun ka indungna.
Arek jajan moal? eta pan na pesak aya duit, malah bisa di pake ka dokter, ngubaran indung maneh! maneh hayang ningali indung cageur pan!
        Enya atuh hayang ningali indung cageur mah. Sanggeus ti lembur pindah ka ieu kota, si ema ngadon geuringan. Can kaburu neangan gawe. jeung duka kunaon atuh, si ema bet hayang pindah ka kota. Hayang nuturkeun c bapak kitu? nu ceuk batur mah geus jadi urang kota.
Epul ngarenghap jero. ngarampa deui pesakna. Lain duit uing ieu mah tapi duit batur, teu menang di pake! Epul leumpang deui. jalan pahlawan nu keur di tuju jauh keneh. Jalan Pahlawan no 9. Enya ieu mah agreng. Pageurna jangkung. Epul nantung semu bingung. Kumaha asupna? taya sasaha? tapi ah aya bel.
Epul jengke sangkan bisa mencet bel nu aya dina panto pageur. Sanggues rada lila nungguan panto pageur muka.
Rek naon? epul teu waka nembalan. Anggur melong bengeut lalaki nu cik keneh, jeung foto nu aya na KTP . Nu tadi di ilikan deui samemeh mencet bel. Hayang yakin, enya ieu jalmana nu boga dompet tea,
         Can kolot pisan nu boga imah teh, nu kiwari keur melong bodak kucel nu nangtung di hareupeunnana. Budak lalaki nu geus nyebabkeun jantung na ratug.
Abi bd masihkeun dompet  ceuk nandang. Dompet? Ya allah manggihan dompet nu bapak anjeun teh? eta lalaki nu semu reuwas "Cik mana"?  epul ngaluarkeun dompet tina pesakna sok di bikeun.
Alhmdulilah..... ceuk eta lalaki Dompet di buka.eusina teu kurang.
"Nuhun jang nuhun pisan! saha ngaran ujang teh?" Nu boga imah nanya.
Abi Epul..... "
           Bakat ku bungah, epul di ajak asup ka imah. Malah sina mandi jeung dibere salin. Rengse mandi Epul, di bere dahar ponyo nakeur. Nu boga imah teu weleh melong, sanggeus dahar, Epul terus di tanya sagala. Epul urang mana? saha indung bapak? jeung sajabana. Ku epul di jawab saayana.
Bangun nu teu ka ampeuh, nu boga imah terus ngarangkul epul. 'Anaking...... ceunah" epul hareugeueun. Can ngarti kanu kaayaan nu sabenerna.
"Hampura bapak...." Ukur kalimah eta nu kadengena. Sababaraha kali nu di ucapkeun anu boga imah, nu keur ngarangkul ngusapan sirah epul..
Tamat...............
di cutat tina : Majalah Loka tahun 2014

Wednesday, August 3, 2016

CARITA PONDOK SUNDA : ASAL USULNA GUNUNG GEULIS

Girang pangajén nu dipihurmat, nepangkeun wasta abdi ……….. patandang nomer …. Badé nyobian ngadongéngkeun sasakala Gunung Geulis, anu perenahna di Désa Rahong, Kampung Mekar Sari, kecamatan Cilaku. Wilujeng nyakséni.

Kacarioskeun, jaman kapungkur nalika wewengkon Rahong tacan ngawujud pakampungan, kaayaan alam di sabudeuranana éstu leuweung ganggong geledegan. Malihan, dumugi kiwari gé lingkung Gunung Geulis mah masih ngawujud papasiran anu arang kasorang ku balaréa.

Mapay-mapay tapak carita nyalusur galur nu kacatur, wangkid harita aya sapasang salaki-pamajikan nu ngababakan alas muka pihumaeun, bari saterasna bumén-bumén tur tumetep di éta tempat. Anu istri damel-kasab sadidintenna tina ngebon sareng ngahuma ogé mulung pangpung pisuluheun, sedeng nu pamegetna kacatur tukang panyumpit sinareng ngeurad.

Nanging hawatos temen, sok sanaos parantos puluh-puluh taun ngambah sagara rumah tangga, éta salaki-pamajikan téh tacan waé dipaparin kasempetan migaduh putra. Dumugi manjing waktos tengah tuwuh, éta salaki-pamajikan téh janten aki-nini sepuh nu hapa turunan ilang rundayan.

Dina hiji dinten, Aki Panyumpit seja ngalalana alas. Mekelan diri ku pakarang tumbak watang kiara sarta bedog nu disorén, anjeuna nyorang leuweung geledegan.

Nuju anteng mapay-mapay alas, ujug-ujug Aki Panyumpit ngarenjag bari ngarandeg saheulaan. Hawar-hawar kadangu ku anjeuna aya sora nu ngagorowok bari ngocéak;

“Tuluuung….. tulung…. Aaarrrgghhh…..!!!!!”

Teu nganggé talangké, geuwat Aki Panyumpit ngabiur lumpat muru lebah sora.

Ana bréh téh, geuning aya hiji jalmi nuju dirogahala ku maung!

“tuluuung…. Tuluuung…. Aduhhhh…. Aaarrrgghhh!!!” éta jalmi téh ngocéak maratan jagad, ngajerit nahan kanyeri, jalaran tonggongna badawang raca balas digerih ku kuku maung

Aki Panyumpit dumasar pangalamanana puluh-puluh taun mapay alas, nyingray wewesén pinton jajatén rikat ngayonan tur meruhkeun sato galak. Siriwik…. Tumbak watang kiara nu dilempagkeun ku Aki Panyumpit nyiriwik tarik muru jajantung sang maung

Ceb nanceb parat ka tungtung jajantung maung, Gaurrrrrr…..gaurrrr… sakadang maung ngagaur, garapak…. Garapak…. Kerejet! Kulahék…. Katawis ku Aki Panyumpit maung ngagulahék teu empés-empés leungiteun bayu hirup.

“anak kula…. Anak kula….” Hawar-hawar kadangu sora, jalmi nu tadi dirogahala ku maung téa tutuduh kana dadana

Gebeg, Aki Panyumpit ngagebeg nalika ningal aya orok nu kaheumpik ku waruga sang jalmi. Geuwat anjeuna ngarorok éta orok bari teras diangkat jungjung disungsangkeun tur ditepak-tepak meueusan lebah tonggongna.

Keplak… keplak… kerejet, Éééaaaaaa….! Ééééaaaaa….!

“Alhamdulillah…..” Aki Panyumpit ngucap sukur ka Pangéran jalaran orok nu satadina teu empés-empés téh kapireng nyoara deui

“Séwu nuhun Aki…. Séwu nuhun……” ceuk éta jalmi

Aki Panyumpit hemeng saheulaan, ditilik tina raksukanana katingalna éta jalmi téh sanés jalma samanéa

“gamparan téh ti mana? Sareng baris jengkar ka mana?” walon Aki Panyumpit

“kula ti tatar wétan, dayeuh Caruban nu katelah. Miang ngabandaleut sakanca-warga jeung para ponggawa, ngalolos ti lemah sarakan muru wewengkon pakidulan. Kula kasingkir ku bangsa munding konéng, anu ngagempur kadatuan….” Sora éta jalma haroshos sahos-hoseun

“gamparan, tatu gamparan parna nataku, hiap ku Aki diakod seja lalandong di saung”

“séwu nuhun Aki…. Séwu nuhun, palias kula nampik kaasih Aki, ngan alangkara kula salamet tina tatu nu sakieu parna. Para ponggawa jeung kanca-warga kula geus palastra di béh tonggoh, para ponggawa nu kaceluk tanggoh ngayonan musuh, ilang katapisan ngayonan alam”

Aki Panyumpit ngahuleng saheulaan, lelembutanana ngabiur muru galur lalampahan éta jalmi. Tayohna, dayeuh karaton ieu jalmi téh dirurug perang ku bangsa Walanda. Anjeuna sakulawargi ngalolos diaping ku para ponggawa nu masih nyésa. Nanging duka ku kahéngkéran pangaweruh ngeunaan alam jeung leuleuweungan atanapi sieun katohyan ku nu ngudag, ieu rombongan téh narabas alas henteu bari tatakolan sabangsaning bendé pikeun nyingkahkeun sato galak. Jalaran numutkeun pangalaman Aki Panyumpit puluh-puluh taun ngalalana alas, upami hoyong aman saba alas gerot, upami bade ramé kedah ramé kacida, upami badé jempling kedah jempling ulah kapalang. Alatan ongkohna jalmi ngabring nanging sorana jarempling, antukna sato galak nambih wantun rerencepan nyaketan seja ngerekeb.

“Aki…. Aki…. Cék pangrasa, umur kula téh geus manjing mangsana. Kula baris nyusul kulawarga kula di alam kalanggengan. Ucap tamada ti anggangna, kula baris nitipkeun ieu inji kana pangaping jeung kaasih Aki. Tapi poma Aki, ieu inji nu kakasihna Ratna Inten Sekar Caruban, ku Aki genti ngaranna. Kula rempan aya nu wanoh atawa nyalusur mancakaki ka anak kula, sab mun katohyan ku munding konéng, mangka anak kula bakal cilaka. Aki, di tonggoh di tempat patulayahna layon kanca-warga kula, aya harta-banda nu lumayan loba, éta sakabéhna keur Aki, pikeun kula mulang tarima kana sugri kahadéan Aki. Séwu nuhun Aki…. Séwu nuhun….”

Kulahék, raga éta jalmi ngulahék taya nyawaan

“Inna lillahi wa inna ilaihi raji’un….” Sora Aki Panyumpit kakuping ngahelas

Singget carios, Aki Panyumpit geuwat mulih ka bumina nepangan bojona nya éta Nini Pangebon. Ku Aki didadarkeun sumakawis kajantenan di leuweung tadi.

Nini Pangebon bungah kacida ningali orok nu baris diangken putra ku duanana, nanging ogé anjeuna ngaraos ngangres ngadangu carios Aki ngeunaan kajantenan nu dialaman ku kanca-warga sang raja kalih para ponggawana. Ku kituna, nalika nguping Aki Panyumpit badé angkat deui ka leuweung kanggé mulasara layon-layon nu palastra, Nini Pangebon teu kantun calik nanging nyarengan tur ngabantosan Aki Panyumpit.

Perkawis harta-banda titinggal éta jalmi, leres pisan ayana rupaning pakakas emas tur inten-mustika seueurna dua gémbolan. Nanging ku Aki tur Nini teu aya sacécél-sapocél gé nu dicandak. Éta dua gémbol harta téh dikubur di lingkung pakuburan layon. Éstu jalaran kasaéan budi Aki-Nini duanana gé teu ngaraos silap ku harta barana.

Bulan-bulan bagentos taun, taun sinareng taun manjing ka windu. Teu karaos parantos dua windu éta orok nu digentos namina janten Nyi Mas Sekar Kinanti, nincak rumaja mangkak sawawa, salin rupi janten istri nu geulis kawanti

Nanging hanjakal, alatan diasuh ku kanyaah nu liwat saking, pangogo kamalinaan Aki Panyumpit sareng Nini Pangebon ngalantarankeun Sekar Kinanti migaduh watek olo-olo tur teuas haté. Sadaya kapalayna kedah cumpon saharita, upami henteu téh sok teras ngajanggilek bari pundung kakaburan ka pasir luhur. Sabada ditéang tur kénging hésé-capé dilelemu ku Aki Panyumpit, nembé wéh Sekar Kinanti kersaeun deui wangsul ka bumi.

Hiji dinten, Sekar Kinanti nuju dongkap panganggona. Anjeuna weléh teu kersa tuang ti énjing dumugi wanci sariak layung, pédah keukeuh palay tuang sareng daging uncal.

Aki Panyumpit anu tos maneuh ti wanci tunggang gunung ngadeluk wiridan ibadah muja-muji ka Gusti Nu Maha, ngecagkeun tasbéna seja ngelelemu Sekar Kinanti

“deudeuh nyai, kaasih apa, apa téh sanés alim ngalaksanakeun pamundut hidep. nanging kiwari mah apa téh tos teu jagjag deui, soca gé tos kirang awas, tos teu kaduga moro sato leuleuweungan. Pami hidep palay tuang daging mah, hiap urang meucit ingon-ingon….” Olo Aki Panyumpit

Na da éta mah Sekar Kinanti saharita geuwat ngajéngkat maksad kakaburan deui

“nyai mah keukeuh hayang daging uncal!!!” Jebréd, Sekar Kinanti ngajebrédkeun panto

“Nyai…. Nyai…. Ulah luluasan geulis, Nyai….!!!” Nini Pangebon sasambat, “Aki atuh Aki geuwat susul si Nyai, Nini mah melang saking, waktos tos manjing sareupna!” sora Nini Pangebon dareuda

“Eummm Nini, sanés Aki teu melang, nanging Aki bingung kapahung. Soca tos kirang awas, nganggé obor nambihan sérab….”

“teras kumaha atuh Ki, Nini mah melang….”

“Urang ngadu’a ka Allah Ta’ala Ni, danget ieu taya lian upaya nu tiasa ditarekahan ku Aki kajabi du’a Ka Nu Maha Kawasa, mugia Allah Ta’ala maparin rasa keueung ka si Nyai dumugi wangsul deui nyalira, atanapi Gusti Nu Maha Suci maparinan jalan nu langkung saé kanggé sadayana… “ saur Aki Panyumpit bari geuwat ngadegkeun solat sunah dua rokaat. Dina tungtung socana, katawis Aki Panyumpit ngaragragkeun cisoca

Sedeng di tempat nu sanes di luareun bumi, Sekar Kinanti ngasruk-ngasrukkeun diri ka leuweung teu puguh tempat nu dijugjug. Sabada amarah sirna tina dadana, kakara anjeuna sadar yén alam sabudeureunana katawis poék-mongkléng buta-rajin, méga ambara ngadingding kasaput ku pedemna peuting. Séak, rasa ringrang pagaliwota ngalingkung raga.

Geuwat Sekar Kinanti nyingkurkeun diri ka rungkun buni handapeun tangkal

Nalika kaayaan kitu, ujug-ujug Sekar Kinanti mireng sora tanpa wujud

“Anaking….. Anaking……”

Gebeg, Sekar Kinanti ngagebeg. Dumadak jajantungna ngageder ratug tutunggulan

“Anaking….. ulah keueung anaking…… ieu Ama…..” ceuk éta sora

“Saha!!! Saha éta???” Sekar Kinanti negerkeun diri ngajawab éta sora

“ieu Ama, Rama hidep, Rama teges hidep. Ama dipaparin widi ku Allah nu Maha Suci tiasa nepangan pikeun ngageuing hidep….”

“saha, bapa kuring??? Bapa kuring mah Aki Panyumpit. Lain, andika mah lain bapa kuring!”

“Nun Gusti Nu Maha Suci, sakumaha widi ti Gusti abdi iasa nepangan pun anak, mugia Gusti maparinan tanda kakawasaan supados pun anak iasa ningal nu saleresna….”

Dadak saharita, kaahéngan lumangsung. Alam sabudeureun malih rupi lir mundur waktu ka mangsa bihari. Sekar Kinanti ningali ku anjeun kumaha kajantenan mangsa kapungkur. Ti kawit anjeunna gumelar di karaton, karaton dirurug musuh, kulawargina tur para ponggawa ngalolos tur ditarajang ku gorombolan maung, tur dugi kajantenan ramana dirogahala maung sareng anjeunna dirorok ku Aki Panyumpit. Teu lami, lalaunan mangsa bihari majeng deui ka wanci kiwari

“Ama… Ama… Geuningan enya ama téh rama abdi” Segruk, Sekar Kinanti sumegruk nangis, “naha atuh Ama téh bet téga ngantunkeun abdi ka jalmi-jalmi nu sangsara, apan abdi téh turunan raja, nu sakedahna tiasa cumpon sadaya kahoyong. Malihan, éta harta barana titinggal Ama kalah dikubur sanésna dicandak pikeun kabutuh abdi….”

“Hisss anaking! Ucapan hidep kacida dorakana. Anjeun sakedahna misukur pinasti takdir dirorok ku sepuh nu luhung budi tur mulya jiwa. Nam, ayeuna kénéh geuwat hidep wangsul, geura sambat dampal éta dua sepuh mulya, piharep pangampura ti aranjeunna”

“ahhh Ama, doraka kumaha, pan aranjeuna mah sanés sepuh teges abdi….”

“Héh anaking! Regepkeun ku hidep! asih mah teu kasapih ku getih, nyaah teu kapisah ku darah. Sanajan aranjeuna teu sagetih jeung hidep, tapi di dunya mah aranjeuna téh harkat-darajatna sarua jeung ibu-rama teges hidep! geuwat mulang! Pénta pangampurana….!”

“moal Ama, abdi moal deuk mulang. Kajeun teuing kapungkur abdi dihakan maung, batan hirup kasangsara taya kabagja”

“HÉH MAHLUK DORAKA, AMA ÉRA BOGA TURUNAN JIGA ANJEUN!!!!”

Jlegér! Sora nu tan wujud tadi kadangu ngajelegér kana cepil Sekar Kinanti. Anjeuna ngagadak ngaraos keueung tan hinggana.

“Ama….. Ama…. Hapunten abdi…. Hapunten abdi, abdi rumaos lepat….”

“Lain ka kula anjeun kudu ménta dihampura, tapi ka dua éta sepuh mulya nu kacatur tadi!” sada sora lir gelap sayuta, “kulantaran haté anjeun teuas nataku lir batu, mangka anjeun disupata ku Ama, raga badag anjeun baris ngawujud batu di alam dunya. Sedeng raga lemes anjeun tilem moksha di alam bunian”

“ampun Ama…. ampun….” Sekar Kinanti ngalengis mundut pangapunten ramana

“upama anjeun hayang tilar sampurna, mangka di alam ditu anjeun kudu manekung tobat miharep dua pangampura. Kahiji, pangampura ti Pangéran Nu Maha Kawasa, sedeng nu kadua pangampura ti éta dua sepuh mulya. Upama nu dua geus kacangking ku anjeun, mugia Allah Ta’ala ngalungsurkan rohmatNa ka anjeun, dumugi urang tiasa ngahariji di alam kalanggengan, antawis hidep, Ama-Ibu, jeung Aki-Nini sepuh mulya. Pileuleuyan, anaking, mugia pareng patepang deui….” Hawar-hawar, éta jirim sora ilang musna tanpa karana

Dadak saharita, lalaunan-lalaunan raga Sekar Kinanti barobah janten batu nu wujudna panjang. Raga lemesna tilem ka alam bunian, seja ngalaksanakeun pancén pikeun ngaberesihan sukmana.

Saur ujaring carita, jalaran ridho Gusti téh aya dina ridho kadua sepuh, Sekar Kinanti dipaparin pituduh kanggé ngabakti ka dua sepuh Aki-Nini, dina raraga bakti ibadah ka Allah Ta’ala. Raga lemes Sekar Kinanti unggal janari sok nepangan si Aki jeung si Nini. Salian ti panyacap sono ka papada éta dua sepuh, raga lemes Sekar Kinanti ogé sok nyumponan kaperyogian tuang-leueut Aki-Nini, salaku wujud bakti dina raraga nebus kalepatan dirina. Ku kituna dina sésa yuswa éta dua sepuh téh, tiasa jongjon dianggé ibadah siang-wengi ka Allah Ta’ala, tug dumugi éta dua sepuh téh puput umur.

Kiwari, éta dua sepuh Aki-Nini tos teu aya di kieuna, makamna gé duka teuing lebah mana. Terasna, teu nutup kamungkinan Sekar Kinanti parantos tilar sampurna. Nanging hanjakalna, éta batu nu kiwari aya di Gunung Geulis téh sok aya nu maké pikeun hal-hal nu ngandung syirik jeung kamusyrikan. Kayaning narik pusaka, harta, pamujaan, jeung sajabana. Éstu écés nyatana éta sadaya téh teges-teges laku-lampah salah pituduh syétan.

Mugia urang sadayana ditebihkeun pisan tina laku lampah syirik nu pinuh ku kamusyrikan, aamiin.

Mung sakitu nu kapihatur, neda sih hapunten tina sumadaya kalepatan.
Dicutat tina : tekadpangestu.wordpress.com/2015/04/