Wednesday, July 27, 2016

KAJEMBARAN BAHASA DAN SASTRA SUNDA

KAJEMBARAN BASAHA DAN SASTRA SUNDA

1. Ngaran Anak Sasatoan
anak anjing = kirik
anak bandeng = nénér
anak buaya = bocokok
anak bogo = cingok
anak éntog = titit
anak gajah = ménél
anak japati = piyik
anak keuyeup = boncérét
anak kukupu = hileud
anak lélé = nanahaon
anak lubang = leungli
anak monyét = begog
anak sapi = pedét
anak bagong = begu
anak banténg = bangkanang
anak belut = kuntit
anak deleg = boncél
anak embé = cémé
anak hayam = ciak
anak kancra = badak
anak kuda = belo
anak lauk = burayak
anak maung = juag
anak munding = énéng
anak reungit = utek-utek
anak ucing = bilatung
2. Sora Sasatoan
anjing = ngagogog, nyungungung, babaung
bagong = sesegrok
domba / embé = ngabérélé
éntog / meri = ngawékwék
gagak = ngelak
hayam = (jalu) kongkorongok, (bikang) kokotak
kuda = ngahiem
manuk = ricit / récét
maung = ngagerem, gagaur
reungit = ngahieng
tikukur / titiran = ngantuk (disada terus-terusan)
3. Pakarang Sasatoan
badak = cula
bagong = sihung
banteng, embé, domba, munding, sapi, uncal = tanduk
buaya = buntut
gajah = gading, tulalé
hayam jago = siih
kalajengking, kamarang, tawon, nyiruan = panyeureud
kapiting/ keuyeup = panyapit
landak = cucuk
lélé = pamatil
maung, singa = kuku, sihung
oray = peurah
ucing = kuku
4. Kekembangan
aléwoh = kembang waluh
angkruk = kembang jeruk
ancal = kembang bolang
ancul = kembang eurih
badaus = kembang tiwu
badul = kembang konéng
bosongot = kembang bako
bolotot = kembang cabé
bubuay = kembang hoé
cacas = kembang lopang
curiwis = kembang kaso
dingdet,atéla = kembang sampeu
gélényé = kembang génjér
ingawang = kembang gedang
jamotrot = kembang laja
jalingger = kembang jaat
séléksék = kembang limus
jelenggut = kembang cikur
jantung = kembang cau
karuk = kembang jambu
lenyap = kembang jambu aér
mayang = kembang jambé
mérékényénnyén = kembang jéngkol
moncorong = kembang térong
olohok = kembang kadu
pendul = kembang peuteuy
méncéngés = céngék
pélépés = kembang kulur
pengit = kembang leunca
pengis = kembang kawung
puntung = kembang jotang
rinduy = kembang muncang
ringsang = kembang paré
ulated = kembang bawang
5.Kandang
buleng = kandang / tempat lauk
istal, gedogan = kandang kuda
karangkéng, garogol = kandang maung (sato galak)
kurung = kandang manuk
pagupon = kandang japati
pakandangan, karapyak = kandang munding
paranjé = kandang hayam, domba, embé
6. Patukangan
anjun = tukang nyieun parabot tina taneuh
bujangga = tukang nyieun / nulis carita
candoli = tukang ngajaka pabéasan dina hajatan
gending = tukang nyieun parabot tina kuningan
kabayan = tukang dititah ka ditu ka dieu
kamasan = tukang nyieun pahiasan tina emas
kuncén = tukang ngurus kuburan
legig = tukang ngasruk tina pamoroan
malim = tukang meruhkeun sato galak
maranggi = tukang nyieun sarangka keris
nyarawedi = tukang ngagosok permata
pakacar = tukang ngaladénan/ bubujang
palédang = tukang nyieun parabot tina tambaga
palika = tukang teuleum
pamatang = tukang moro ngagunakeun tumbak
pamayang = tukang ngala lauk di laut
panday = tukang nyieun parabot tina beusi
panerasan = tukang nyadap
paninggaran = tukang moro ngagunakeun bedil
sarati = tukang ngusir / meruhkeun gajah
7. Pakakas
arit = paragi ngala jukut / paré
asétik = paragi ngaseuk
ancung = paragi ngakut és kacang
balincong = paragi nugar
baliung = pakakas anu bisa dijeun patik / rimbas
bandring = paragi malédogkeun batu
bedog = paragi ngadék
congkrang = paragi nyacar
dékol = paragi ngadék tur bisa dipaké nakol
étém = paragi ngala paré
gacok = paragi nugar
gaét = paragi ngait nu beurta tur digagangan
gegendir = paragi neunggeul nu beurat
gubang = saperti bedog tapi panjang
gondéwa = paragi mentang jamparing
jara = paragi ngaliangan awi
jamparing = panah
kikir = paragi ngasah ragaji
koréd = paragi miceun jujukutan
kujang = pakarang urang Sunda
parang = paranti ngababad jukut dina galeng
sumpit = paranti ngala lauk, dijieunna tina tamiang
sundung = paragi ngawadahan jukut

RARAKITAN SUNDA
Mawa ragi ka Cilutung,
tikukur ngudag saéran.
Boh rugi atawa untung,
kudu sukur ka Pangéran.

Bangbara dina bangbarung,
kulit munding kahujanan.
Sangsara kuring dicandung,
gulang-guling ngan sorangan.

Hayang ngala kacang panjang,
tangkalna handapeun waluh.
Hayang naya mojang lenjang,
hanjakalna heunteu wawuh.

Kaduhung kuring ka Lémbang,
ka Lémbang ka Cibiana.
Kaduhung kuring kagémbang,
kagémbang kieu rasana.

Kaso pondok kaso panjang,
ngaroyom ka sisi leuit.
Anu denok anu leunjang,
ngaronom nu boga duit.

Abong-abong sangu konéng,
ngan dipaké keur sasarap.
Abong-abong kanu goréng,
ngan dipaké eukeur sérep.

Abong bogo indung cingok,
teu daék bareng jeung jelér.
Abong bogoh eunggeus nyosok,
teu daék baé palér.

Aduh éta hayam tukung,
naha bet los-los ka kolong.
Aduh éta mojang jangkung,
naha bét tonggongna bolong.

Ari hayang melak wijén,
ulah deukeut awi gombong.
Ari hayang pada ngajén,
ulah boga sikep sombong.

Deudeuh teuing jeruk purut,
keur konéng téh loba hileud.
Deudeuh teuing nu camberut,
keur goréng téh mindeng baeud.

Didieu loba kaliki,
hanjakal teu baruahan,
Di dieu loba lalaki,
hanjakal teu aruyahan.

Di dieu loba kanyéré,
hayang hiris dikapuran.
Di dieu loba awéwé,
hanjakal geulis dipupuran.

Di dieu loba kanyéré,
hanjakal parentil kénéh.
Di dieu loba awéwé,
hanjakal carentil kabéh.

Itu geura buah jarak,
euweuh anu ngadudutan.
Itu geura budak harak,
euweuh anu ngadeukeutan.

Jauh-jauh manggul haur,
nu deukeut gé haur kénéh.
Jauh-jauh néang batur,
nu deukeut gé nganggur kénéh.

Kajeun teuing konéng parud,
asal maké gula baé.
Kajeun teuing goréng patut,
asal daék béla baé.

Ka Cianjur mawa jalak,
ka Ciranjang mawa ékék.
Ka batur mah abdi nolak,
ka Akang gé moal daék.

Ka mana nya nyiar kulit
hayang seubeuh sesewiran.
Ka mana nya nyiar duit,
hayang seubeuh plesiran.
Boboko ragrag ti imah,
ninggang kana pileuiteun.
Nya bogoh ulah ka semah,
ari balik sok lengiteun.

Boboko ragrag ti para,
ninggang kana panto késér.
Nya bogoh ulah katara,
ambéh heunteu matak géhgér.

Ka mana boboko kuring,
ngan aya wakulna baé.
Ka mana kabogoh kuring,
ngan aya baturna baé.

Leuleupeutan leuleumeungan,
ngarah kékéjoanana.
Deudeukeutan reureujeungan,
ngarah téténjoanana.

Samping hideung dina bilik,
kumaha nuhurkeunana.
Abdi nineung ka nu balik,
kumaha nuturkeunana.

Reundeu beureum reundeu hideung,
reundeu kayas soléntangan.
Beuki heubeul beuki nineung,
lawas-lawas kaédanan.

Gunung Guntur Gunung Guntur,
lalana ka peupeuntasan.
Amit mundur amit mundur,
wiréh bade parantosan.

Ari lampit-lampit hoé,
méja mah da méja makan.
Ari nampik-nampik baé,
ulah bari jeung moyokan.

Payungan abdi payungan,
sakieu panas poéna.
Tulungan abdi tulungan,
sakieu panas haténa.

Saninten buah saninten,
dibawa ka parapatan.
Hapunten abdi hapunten,
bilih aya kalepatan.
http://sunda.garutkab.go.id/pub/static_menu/detail/ngamumule_sisindiran_rarakitan
PUISI SUNDA
Detik nu paberik-berik
Menit nu pagancang-gancang indit
Jam nu pa paheula-heula leumpang
Poé jeung minggu nu paburu-buru
Bulan jeung taun nu pa untun-untun
Estuning yérélék waktu asa kakara kamari soré

Gusti… kalayan Kersana Anjeun..
Angin masih kénéh ngahiliwir ngusapan haté
Gunung-gunung masih kénéh ngajungkiring mindingan diri kuring
Tatangkalan masih kénéh rajeg ngiuhan salira abdi
Ombak masih kénéh daék paudag-udag nepakan raga badag
Panon poé masih kénéh daék nguniang ti beulah wétan
Langit masih kénéh saged ngiuhan sakabéh mahluk

Tapi naha…
Tapi naha haté kuring masih kénéh ngabentrang lir batu karang?
Heuras kénéh lir batu cadas?
Ngabatu, ngabaketrak kacida teuasna!
Teu daék asak hampura ka sasama
Teu daék nya’ah kanu sahandapeun
Teu hormat ka nu leuwih sepuh nu pinuh karamat
Jiga nu bakal hirup salilana
Jiga nu bakal walagri nu abadi
Padahal sehat ngan ukur saliwat
Padahal cageur ngan ukur sasampeur
Padahal ngora ngan ukur sakedét nétra

Duh Gusti, Nu Maha Suci…
Waktos téh ngan séép digorogot ku kamaksiatan abdi
Taun ngaleungit ngan ukur dipaké teu uni jeung wargi
Bulan ilang ngan ukur ku loba catur jeung batur
Poé ngan sajorélatan dipaké ngotoran haté
éstuning taya pisan kahadéan nu bisa ngupahan diri

Gusti..
Dina poék mongkléngna haté abdi
Abdi kakarayapan milari Panangan Gusti
Neda pamuntangan diri
Ngarah hirup pinuh ku harti
Ngarah hurip meunang ajén diri

Supados  ngintip wanci ka payun teu ringrang
Supados nyawang mangsa ka tukang teu melang
Nya teu aya deui tempat pikeun mumuntang
Anging Salira nu Maha Wenang

Gusti..
Sajeroning abdi lamokot ku dosa
Dina hate leutik mah abdi jumerit maratan langit
Ngocéak maratan jagat
Dumeuheus ka Gamparan
Mugi Anjeun maparin cahaya nu ca-ang padang
Nu bisa nyaangan jagat alam

Mugi Gusti masihan panghampura
Sabab taya deui kamulyaan
Kajabi hirup aya dina Panghampuraan
1. Ngaran Anak Sasatoan (nama-nama anak binatang/hewan)

anak anjing = kirik anak

bandeng = nénér

anak buaya = bocokok

anak bogo = cingok

anak éntog = titit

anak gajah = ménél

anak japati = piyik

anak keuyeup = boncérét

anak kukupu = hileud

anak lélé = nanahaon

anak lubang = leungli

anak monyét = begog

anak sapi = pedét

anak bagong = begu

anak banténg = bangkanang

anak belut = kuntit

anak deleg = boncél

anak embé = cémé

anak hayam = ciak

anak kancra = badak

anak kuda = belo

anak lauk = burayak

anak maung = juag

anak munding = énéng

anak reungit = utek-utek

anak ucing = bilatung

2. Sora Sasatoan (Suara binatang)

anjing = ngagogog, nyungungung, babaung

bagong = sesegrok

domba / embé = ngabérélé

éntog / meri = ngawékwék

gagak = ngelak

hayam = (jalu) kongkorongok, (bikang) kokotak

kuda = ngahiem

manuk = ricit / récét

maung = ngagerem, gagaur

reungit = ngahieng

tikukur / titiran = ngantuk (disada terus-terusan)

3. Pakarang Sasatoan (Senjata Binatang)

badak = cula, bagong (babi) = sihung

banteng, embé, domba, munding, sapi, uncal = tanduk

buaya = buntut

gajah = gading, tulalé

hayam jago = siih

kalajengking, kamarang, tawon, nyiruan = panyeureud

kapiting/ keuyeup = panyapit

landak = cucuk

lélé = pamatil

maung, singa = kuku, sihung

oray = peurah

ucing = kuku

4. Kekembangan (Bunga)

 aléwoh = kembang waluh

angkruk = kembang jeruk

ancal = kembang bolang

ancul = kembang eurih

badaus = kembang tiwu

badul = kembang konéng

bosongot = kembang bako

bolotot = kembang cabé

bubuay = kembang hoé

cacas = kembang lopang

curiwis = kembang kaso

dingdet,atéla = kembang sampeu

gélényé = kembang génjér

ingawang = kembang gedang

jamotrot = kembang laja

jalingger = kembang jaat

séléksék = kembang limus

jelenggut = kembang cikur

jantung = kembang cau

karuk = kembang jambu

lenyap = kembang jambu aér

mayang = kembang jambé

mérékényénnyén = kembang jéngkol

moncorong = kembang térong

olohok = kembang kadu

pendul = kembang peuteuy

méncéngés = céngék

pélépés = kembang kulur

pengit = kembang leunca

pengis = kembang kawung

puntung = kembang jotang

rinduy = kembang muncang

ringsang = kembang paré

ulated = kembang bawang

5.Kandang

buleng = kandang / tempat lauk

istal, gedogan = kandang kuda

karangkéng, garogol = kandang maung (sato galak)

kurung = kandang manuk

pagupon = kandang japati

pakandangan, karapyak = kandang munding

paranjé = kandang hayam, domba, embé

6. Patukangan (Pekerja/pengrajin)

anjun = tukang nyieun parabot tina taneuh

bujangga = tukang nyieun / nulis carita

candoli = tukang ngajaka pabéasan dina hajatan

gending = tukang nyieun parabot tina kuningan

kabayan = tukang dititah ka ditu ka dieu

kamasan = tukang nyieun pahiasan tina emas

kuncén = tukang ngurus kuburan

legig = tukang ngasruk tina pamoroan

malim = tukang meruhkeun sato galak

maranggi = tukang nyieun sarangka keris

nyarawedi = tukang ngagosok permata

pakacar = tukang ngaladénan/ bubujang

palédang = tukang nyieun parabot tina tambaga

palika = tukang teuleum

pamatang = tukang moro ngagunakeun tumbak

pamayang = tukang ngala lauk di laut

panday = tukang nyieun parabot tina beusi

panerasan = tukang nyadap

paninggaran = tukang moro ngagunakeun bedil

sarati = tukang ngusir / meruhkeun gajah

7. Pakakas (perabotan)

arit = paragi ngala jukut / paré

asétik = paragi ngaseuk

ancung = paragi ngakut és kacang

balincong = paragi nugar

baliung = pakakas anu bisa dijeun patik / rimbas

bandring = paragi malédogkeun batu

bedog = paragi ngadék

congkrang = paragi nyacar

dékol = paragi ngadék tur bisa dipaké nakol

étém = paragi ngala paré

gacok = paragi nugar

gaét = paragi ngait nu beurta tur digagangan

gegendir = paragi neunggeul nu beurat

gubang = saperti bedog tapi panjang

gondéwa = paragi mentang jamparing

jara = paragi ngaliangan awi

jamparing = panah

kikir = paragi ngasah ragaji

koréd = paragi miceun jujukutan

kujang = pakarang urang Sunda

parang = paranti ngababad jukut dina galeng

sumpit = paranti ngala lauk, dijieunna tina tamiang

sundung = paragi ngawadahan juku

No comments:

Post a Comment